28.09.2017


4-уми августи соли равон дар шаҳри Панҷакенти вилояти Суѓд бо ташаббуси Ташкилоти ҷамъиятии «Ҷавонони пешсаф» (шаҳри Панҷакент), дастгирии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Сафоратхонаи ИМА дар Ҷумҳурии Тоҷикистон мизи мудаввар дар мавзӯи «Тақвияти ҳамкориҳо дар самти пешгирии зӯроварӣ дар оила ва ҳаракатҳои ифротгароӣ»  баргузор гардид.

Дар мизи мудаввар намояндагони Прокуратураи генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Вазорати корҳои дохилии кишвар, Кумитаи кор бо ҷавонон ва варзиши назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, Маркази тадқиқоти стратегии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, мақомоти судӣ, сохтори шаҳрии Кумитаи кор бо занон ва оилаи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, кормандони масъули Кумитаи оид ба корҳои дин, танзими анъана ва ҷашну маросимҳои назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳри Панҷакент, инчунин симоҳои намоёни кишвар, чун Маърифат Шокирова, Додарбек Сайдалиев  ва дигар шахсони расмӣ иштирок ва суханронӣ намуданд.

Ба кори мизи мудаввар роҳбари ташкилоти ҷамъиятии «Ҷавонони пешсаф» Малика Додоева ҳусни оѓоз бахшида, қайд намуд, ки ташкилоти мазкур чанд соли охир бо зуҳуроти номатлуби ҷомеа, чун зӯроварӣ дар оила ва ҷалби ҷавонон ба ҳизбу ҳаракатҳои тундгаро корҳои муайянеро анҷом додааст.

Ҳамоҳангсози реформаи милитсияи ВКД Ҷумҳурии Тоҷикистон, генерал-майори милитсия Шодмонзода Фарҳод дар суханронии худ ба  сабабҳои асосии зӯроварӣ дар оила ва ба равияҳои тундгаро гаравидани ҷавонон дахл намуда, роҳҳои ҳалли ин мушкилотро баён намуд. Иброз гардид, ки яке аз сабабҳои асосии гаравидани ҷавонон ба ҳизбу ҳаракатҳои экстремистӣ ва террористӣ бесаводии динӣ ва дунявии онҳо буда, бозомӯзии онҳо барои пешгирӣ намудани амалҳои зикршудаи номатлуб мусоидат хоҳад кард.

Намояндаи Прокуратураи генералӣ Рауфов Ф. зикр намуд, ки имрӯз ҷабрдидаи зӯроварӣ дар оила на танҳо занҳо мебошанд. Дар баъзе шаҳру ноҳияҳои кишвар ҳодисаҳое ба қайд гирифта шудаанд, ки маҳз ба сабаби зӯроварии занҳо дар оила мардон даст ба худкушӣ задаанд. Дар соли 2016 ва нимсолаи аввали соли 2017  аз шумораи умумии шахсоне, ки даст ба худкушӣ ва суиқасд ба он ниҳодаанд, 55 %-ро мардҳо ва 45 %-ро занҳо ташкил медиҳанд. Дар ин самт бояд тадқиқоти зарурии сотсиологӣ гузаронида шуда, сабаби сол то сол афзоиш ёфтани худкушии мардҳо дақиқ муайян карда шавад. Ҳамчунин ба алоқамандии ақидаҳои экстремистӣ (ифротгароӣ) ба зӯроварӣ дар оила ишора карда шуд. Таъкид гардид, ки баъзе мардҳо ҳамсарони худро ба риояи расму таомули динӣ, аз ҷумла тарзи муайяни либоспӯшӣ маҷбур намуда, ба ин васила ба як қатор ҳуқуқу озодиҳои конститутсионии онҳо таарруз менамоянд.          

Ба иштирокчиёни мизи мудаввар, инчунин сокинони ҷамоати деҳоти ба номи Лоиқ Шералӣ драма таҳти унвони «Ҳаёт як бор дода мешавад…» (муаллифи сенария Малика Додоева) намоиш дода шуд. Драма ба мавзӯъҳои баррасикунандаи мизи мудаввар робита дошта, роҳҳои бартараф намудани монеаҳои ҳаётӣ ва ҳалли мушкилоти дар ин самт мавҷударо пешниҳод намудааст. Тамошои драма ба бинандагони он таассуроти муфид бахшид.      

          Дар рафти мизи мудаввар як қатор тавсияҳои судманд ҷиҳати пешгирӣ намудани зӯроварӣ дар оила ва ҷалб гардидани ҷавонон ба ҳизбу ҳаракатҳои ифротгаро баён гардиданд, ки онҳо дар зер оварда мешаванд:

-         сатҳи дониши динии кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, ки ҷиҳати муқовимат ба терроризм ва экстремизм масъуланд, ҳанӯз нокифоя мебошад. Аз ин рӯ, бояд кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, алалхусус онҳое, ки бевосита фаъолияти зиддитеррористӣ ва зиддиэкстремистӣ мебаранд, бо донишҳои динӣ низ мусаллаҳ бошанд, то амалҳои экстремистии гурӯҳҳои тундгароро саривақт айният кунонида, бо он мубориза бурда тавонанд;

-         намояндагони муассисаҳои динӣ, ки дар ҳудуди ҷумҳурӣ фаъолият мекунанд, ҷиҳати маҳкум намудани амалҳои экстремистӣ-террористӣ ва ноҳақ баровардани ақидаҳои онҳо ба дараҷаи зарурӣ фаъол нестанд. Аз ин рӯ, бояд дар ин самт низ кор таҳким бахшида шуда, фаъолияти онҳо ҷиҳати бо истифодаи далелу бурҳони динӣ ноҳақ баровардани фаъолияти экстремистӣ (ифротгароӣ) ва террористӣ тақвият бахшида шавад; 

-         яке аз сабабҳои ҷалб гардидани наврасону ҷавонон ба ҳизбу ҳаракатҳои ифротгаро бекорӣ мебошад. Аз ин рӯ, бояд наврасон ба гурӯҳҳои ихтиёрӣ (волонтерӣ) оид ба иштирок дар корҳои ҷамъиятӣ шомил карда шаванд, то ин ки вақти холӣ надошта бошанд;

-   зӯроварӣ дар оила, чун қоида, боиси оқибатҳои ногувор, аз ҷумла худкушии занҳо мешавад. Яке аз роҳҳои пешгирӣ намудани чунин амалҳо, ин пурзӯр намудани фаъолияти хадамоти равоншиносӣ мебошад, ки мутаассифона он дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба дараҷаи зарурӣ рушд накардааст. Аз ин рӯ, бояд дар самти рушд додани соҳаи равоншиносӣ чораҳои муассир андешида шавад. Алалхусус, як шохаи он, ки равоншиносии оилавӣ (семейная психология) ба рушду такомул ниёзи бештар дорад;

-   чандин ҳолатҳое мавҷуданд, ки зӯроварӣ дар оила дар заминаи рӯҳияи носолим ва бемории рӯҳӣ рӯй медиҳад. Аз ин рӯ, бояд иҷрои дахлдори Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи равонпизишкӣ» таъмин карда шуда, муассисаҳои тиббӣ ва тамоми аҳли ҷомеа дар муайян намудани беморони рӯҳӣ ва бо табобат фаро гирифтани онҳо фаъол бошанд;

-   абаби дигари зӯроварӣ дар оила –ин паст будани вазъи моддӣ мебошад. Аксарияти занҳо дар деҳот ва ҳатто шаҳрҳо хонашин буда, дар ѓанӣ гардонидани буҷети оила саҳм надоранд. Аз ин рӯ, бояд бо касбомӯзии занҳо, бо зинаи сеюми таҳсил фаро гирифтани онҳо, саҳми онҳо дар беҳтар намудани вазъияти моддии оила беҳтар карда шавад. Ҳамчунин, бо таъмини риояи дахлдори Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросимҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» гузаронидани ҷашну маросимҳо камхарҷ карда шавад. Дар ин сурат шиддатнокии нозарури психологӣ низ дар оила паст шуда, мувозинаи рӯҳию равонӣ барқарор мегардад.                    

-   сабаби дигари носозиҳо ва мувофиқан ба ин зӯроварӣ дар оила ин ба назар нагирифтани сатҳи моддию фарҳангии оилаи дигар ҳангоми интихоби ҳамсар мебошад. Яъне, баъзан оилаи зиёӣ бо оилаи камбизоат, ё сарватманди камсавод, ки аз ҷиҳати инкишофи фарҳангӣ дар зинаи паст қарор дорад, қудо мешавад, ҳол он ки манфиатҳои моддию фарҳангии онҳо аз якдигар куллан фарқ мекунад. Ё худ, келини миёнаҳол, ё камбаѓал, ки ба оилаи сарватманд меафтад, баъзан таънасори шавҳару хушовандони ӯ мешавад. Аз ин рӯ, бояд ҳангоми интихоби ҳамсар мувофиқати моддӣ ва алалхусус маънавию фарҳангии байни оилаҳои қудошаванда ба инобат гирифта шавад.

-  яке аз сарчашмаҳои зӯроварӣ дар оила ва худкушиҳо, чун қоида, маскун намудани шаҳрвандон бо ҳалномаҳои судӣ мебошад. Азбаски маскун намудани зан ба манзили собиқ шавҳараш ба зиддияти муносибатҳои байни зан ва шавҳару хешовандони ӯ оварда мерасонад, бояд роҳҳои нармтари ҳалли ин мушкилот ҷустуҷӯкарда шавад. Яке аз роҳҳои ҳалли ин мушкилот бастани аҳдномаи никоҳ мебошад, ки мутобиқи он шавҳар вазифадор мешавад, ки дар сурати қатъ гардидани никоҳ ӯ ба ҳамсараш манзили истиқоматӣ харида диҳад. Аксаран ба он назаранд, ки аҳдномаи никоҳ аз Аврупо ба мо омадааст. Аммо, факти таърихии зерин ѓалат будани ин ақидаҳоро исбот мекунад:

Ҳанӯз соли 1932 аз ҷониби бостоншиносон дар ѓори Муѓи  ноҳияи Айнии вилояти Суѓд як Аҳдномаи никоҳи даврони зардуштӣ дарёфт шуд. Маълум гардид, ки он дар асри 8-и милодӣ, яъне 25-уми марти соли 710 байни ашрофи турк Оттегин ва духтараки суѓдӣ Дуѓдѓунча баста шудааст. Он аксари талаботи имрӯзаи қонунгузориро марбут ба бастани аҳдномаи никоҳ дарбар гирифта, як қатор мафҳумҳои ҳуқуқӣ, аз ҷумла, талофии зарар, моликият ва меросро дарбар гирифтааст. Аз ҷумла, он Оттегинро уҳдадор намудааст, ки ба Дуѓдѓунча ҷавоҳирот ва дигар лавозимоти ороишии занона харидорӣ намояд. Ин Аҳднома низ гувоҳи қадри баланди зани тоҷик мебошад.   

- Мувофиқи Қонуни ҶТ “Дар бораи пешгирии зӯроварӣ дар оила”  зӯроварӣ дар оила – ин кирдори зиддиҳуқуқии қасдонаи дорои хусусияти ҷисмонӣ, рӯҳӣ, шаҳвонӣ ё иқтисодӣмебошад, ки дар доираи муносибатҳои оилавӣ аз ҷониби як узви оила нисбат ба дигар узви оила содир шуда, боиси поймол шудани ҳуқуқ ва озодиҳои ӯ, расонидани дарди ҷисмонӣ ё зарар ба саломатии ӯ мегардад ё таҳдиди расонидани чунин зарарро ба вуҷуд меорад. Аммо, таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки мақомоти ҳифзи ҳуқуқ асосан ба зӯроварии ҷисмонӣ ва шаҳвонӣ таваҷҷуҳ намуда, зӯроварии рӯҳӣ ва иқтисодӣ, чун қоида, беҷазо мемонад. Аз ин рӯ, бояд механизмҳои қавитари эътино ба зӯроварии рӯҳӣ ва иқтисодӣ таҳия гардад.

      Фикр мекунам, ки мизи мудаввар ва тавсияҳои дар он баёнгашта барои равшан кардани чандин масъалаҳои мубрам, печида ва ҳалталаби ҷомеаи имрӯза, ки ниёз ба тадқиқ ва таваҷҷӯҳи табақаи пешқадами зиёиён ва кормандони илмию амалӣ дорад, баҳри ҳимояи оила, зан ва кӯдак, пешгирии зӯроварӣ дар оила ва ҷалб гардидани ҷавонон ба гурӯҳҳои террористӣ ва ифротгаро мусоидат хоҳад кард.      

 

 ин мақола қаблан дар ҳафтаномаи “Қонун ва ҷомеа”, № 31 (432) аз 10.08.2017 сол ба табъ расидааст)

 

Фаррух Рауфов

муовини сардори Раёсати назорати

тафтишоти пешакӣ дар мақомоти

прокуратура, мушовири адлияи

дараҷаи 1

 (бахшида ба 90-солагии Мутеулло Наҷмиддинов)


12-уми сентябри соли равон  журналист ва нависандаи тавонои тоҷик, зиндаёд Мутеулло Наҷмиддинов (1927-2002) 90-сола мешавад. Хонанда Мутеулло Наҷмиддиновро аз рӯйи асарҳои ҷолиб ва ҳақиқатнигоронаи ӯ «Дарё маҷрои нав меҷӯяд»,  «Ширмоҳ», «Бозгашт», «Пайраҳаи шинос», очеркҳои Якраҳа», «Вафо ба аҳд нишонаи ҷавонмардист» ва ғайра мешиносад.

     Ин марди наҷиб барвақт аз падараш ятим монда, азобу гуруснагии замони Ҷанги Бузурги Ватаниро кашидааст. Мавсуф дар деҳаи Варзики ноҳияи Чусти вилояти Намангон таваллуд шуда, аз соли 1948 ба шаҳри Душанбе омада, ҳаёту фаъолияти худро чун рӯзноманигор, муҳаррири рӯзномаи «Комсомоли Тоҷикистон», мудири шуъбаи нашриёти «Ирфон» ва дигар вазифаҳои масъул ба роҳ монда, ҳамзамон ба сифати нависанда қаламкашӣ намудааст. Ӯ соли 1968 ба узвияти Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон пазируфта мешавад. Асарҳои ӯ ба забонҳои русӣ, руминӣ, украинӣ, эстонӣ, қазоқӣ ва қирғизӣ тарҷума ва нашр гардидаанд. Худи ӯ низ тарҷумони чирадаст буда, асарҳои К.Волф, Ю.Ритхеу, Ш.Рашидов ва дигаронро аз забони русӣ ба тоҷикӣ тарҷума кардааст. Дорандаимедали «Барои хизмати шоён», Ифтихорномаҳои Шӯрои Олии Тоҷикистон, Шӯрои Олии Ӯзбекистон, медали нуқраи Намоишгоҳи комёбиҳои хоҷагии халқи ИҶШС мебошад. Оид ба фаъолияти эҷодии ӯ чун нависанда олимони ҷавон Ҷамила Раҳимова (соли 2010), Баҳодур Шодиев (соли 2012) ва дигарон  рисолаҳои илмӣ навиштаанд. 2 апрели соли 2002 Мутеулло Наҷмиддинов ин ҷаҳонро падруд гуфтааст.

   «Дарё маҷрои нав меҷӯяд» яке аз асарҳои беҳтарини Мутеулло Наҷмиддинов мебошад. Мутолиаи ин повести аҷибу наҷиби нависандаро ба итмом расонида, бори дигар пеши назарам симои қаҳрамонони мусбати асар Карима Сангинова, Абдулло Ҳамзаалиев, Тӯлаган-полвон, Роҳат-хола, Комилҷон, Саодат, Муҳаммадиев, Верёвкин ва қаҳрамонони манфии он Қудрат Бободӯстов, Ҳамдамов, Низом, Нозим, Ҳоҷихон Тӯра ва дигарон зинда гардиданд.

     Як хусусияти аҷиби ин асари М.Наҷмиддинов дар он аст, ки ҳолати рӯҳии қаҳрамонони он бисёр ҳассос тасвир шудааст. Карима Сангиновае, ки нависандаи асар кӯшидааст аз ӯ персонажи мусбат офарад, дар баъзе лаҳзаҳо персонажи манфӣ мешавад. Алалхусус, вақте ки ӯ бо Ҳамзаалиев дар хонаи худ танҳо нишаста, майнӯшӣ мекунад ва лаҳзае, ки Ҳамзаалиев албоми оилавии ӯро аз назар мегузаронад ва ӯ бо нозу истиғно расми худро, ки дар пляжи баҳрӣ нимурён тасвир ёфта буд, пӯшонданӣ мешавад, вай дар чашми хонанда аз зани матинродаи покдоман, ки барои ҳифзи иффати худ аз Қаҳҳор барин каси нопок, ҷони худро ба вартаи хатар андохта, дар тундбод тарки мошин намуда, бо гургон рӯбарӯ шуда буд, ба зани касифахлоқе, ки барои ӯ айши яксоата беҳтар аз ҳама иффати инсонист, табдил меёбад. Вақте ки шавҳараш ӯро бо Ҳамзаалиев ҳамоғӯш дармеёбад, Карима бо ҳазёни зиёд дили шавҳарро бештар аз худ сард намуда, пас аз рафтани шавҳараш ба хонаи Ҳамзаалиев, ки то рафтани шавҳари Карима баромада рафта буд, меояд ва шабро бо ӯ, ки то ин вақт онҳо ягон муносибати ошиқона надошта, танҳо дӯсти якдигар буданд, гузаронида, тани худро нопок месозад.  Ва аз ҳама аҷиб, на бо амри дил, балки дар натиҷаи исрори «райком»  ба назди шавҳари худ бармегардад.

      Образи Бободӯстов низ аҷиб аст. Мавсуф барои мардум хизмати зиёд кардаву заҳмати беш  кашида, минбаъд ба шахси дасту дилаш нопок, ҳарис табдил меёбад. Аммо пеш аз марг ӯ ба персонажи мусбат табдил ёфта, “Волга”-ашро, ки аз давлат барои хизматҳои арзандааш мукофот гирифта буд, ба совхоз мебахшад.   

      Забони асар салису равон аст. Вожаҳои зебои мардумии “борони мӯяк”, “нуқсони ҷибиллӣ”, “илҳоми ғайбӣ”, “ҷонсӯзона”, “бахмалтан”, “пешгаҳ”, “пойгаҳ”, “устувонашакл”, “овози дупӯста”, “сарочаи дил” ва ғайра корбаст  шуда, ба ҳусни асар ҳусн афзудаанд. Бамаврид истифодаи зарбулмасалҳои маъмули тоҷикӣ низ яке аз муваффақиятҳои асар мебошад.          

      Адиби шӯравӣ Юрий Олеша (1899-1960) нависандагонро “муҳандисони рӯҳи инсон” номида буд. Мутеулло Наҷммиддинов низ “муҳандиси воқеии рӯҳи инсон” буданд. Агар ниҳодҳои дахлдор дар мавриди нашр намудани куллиёти ин адиби хушсухан тасмим мегирифтанд, кори хубе мешуд.  Рӯҳи ин нависандаи мумтоз шод бод.

   

(ин мақола қаблан дарҳафтаномаи “Тоҷикистон”, № 35 (1233) аз 30.08.2017 сол ба табъ расидааст).   

 

Фаррух Рауфов

муовини сардори Раёсати назорати

тафтишоти пешакӣ дар мақомоти

прокуратура, мушовири адлияи

дараҷаи 1

 АРЗИШҲОИ ЗАМОНИ ШӮРАВӢ ДАР ҚОЛАБИ ҶОМЕАИ ИМРӮЗА Ё ХУД, МАҶРОИ НАВИ ДАРЁ


  Оғози сухан: 12-уми сентябри соли равон  журналист ва нависандаи тавонои тоҷик, зиндаёд Мутеулло Наҷмиддинов (1927-2002) 90-сола мешавад. Хонандаи тоҷик зодаи деҳаи Варзики ноҳияи Чусти вилояти Намангон  Мутеулло Наҷмиддиновро аз рӯйи асарҳои ҷолиб ва ҳақиқатнигоронаи ӯ «Дарё маҷрои нав меҷӯяд»,  «Ширмоҳ», «Бозгашт», «Пайраҳаи шинос», очеркҳои Якраҳа», «Вафо ба аҳд нишонаи ҷавонмардист» ва ғайра мешиносад. Ин марди наҷиб барвақт аз падараш ятим монда, азобу гуруснагии замони Ҷанги Бузурги Ватаниро кашидааст. Мавсуф аз соли 1948 ба шаҳри Душанбе омада, ҳаёту фаъолияти худро чун рӯзноманигор, муҳаррири рӯзномаи «Комсомоли Тоҷикистон», мудири шуъбаи нашриёти «Ирфон» ва дигар вазифаҳои масъул ба роҳ монда, ҳамзамон ба сифати нависанда қаламкашӣ намудааст. Ӯ соли 1968 ба узвияти Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон пазируфта шудааст. Асарҳои ӯ ба забонҳои русӣ, руминӣ, украинӣ, экстонӣ, қазоқӣ ва қирғизӣ тарҷума ва нашр гардидаанд. Худи ӯ низ тарҷумони чирадаст буда, асарҳои К.Волф, Ю.Ритхеу, Ш.Рашидов ва дигаронро аз забони русӣ ба тоҷикӣ тарҷума кардааст. Дорандаимедали «Барои хизмати шоён», Ифтихорномаҳои Шӯрои Олии Тоҷикистон, Шӯрои Олии Ӯзбекистон, медали нуқраи Намоишгоҳи комёбиҳои хоҷагии халқи ИҶШС мебошад. Оид ба фаъолияти эҷодии ӯ чун нависанда олимони ҷавон Ҷамила Раҳимова (соли 2010), Баҳодур Шодиев (соли 2012) ва дигарон  рисолаҳои илмӣ навиштаанд. 2 апрели соли 2002 Мутеулло Наҷмиддинов ин ҷаҳонро падруд гуфтааст.

 

«Дарё маҷрои нав меҷӯяд».

      Мутолиаи саҳифаи охирини ин повести аҷибу наҷиби Устод Мутеулло Наҷмиддиновро ба итмом расонида, бо талаффузи калимаи «Тамом», ки бо он асар хотима меёбад, муқоваи китобро пӯшидам. Бори дигар пеши назарам симои қаҳрамонони мусбати асар Карима Сангинова, Абдулло Ҳамзаалиев, Тӯлаган-полвон, Роҳат-хола, Комилҷон, Саодат, Муҳаммадиев, Верёвкин ва қаҳрамонони манфии он Қудрат Бободӯстов, Ҳамдамов, Низом, Нозим, Ҳоҷихон Тӯра ва дигарон зинда гардиданд.

       Як хусусияти аҷиби ин асари Мутеулло Наҷмиддинов дар он аст, ки қаҳрамонони он ҳамеша дар як нақш–мусбат ё манфӣ нестанд. Карима Сангиновае, ки нависандаи асар кӯшидааст аз ӯ персонажи мусбат офарад, дар қолаби ҷомеаи имрӯза дар баъзе лаҳзаҳо персонажи комилан манфӣ мешавад. Алалхусус, вақте ки ӯ бо Ҳамзаалиев дар хонаи худ танҳо нишаста, майнӯшӣ мекунад ва лаҳзае, ки Ҳамзаалиев албоми оилавии ӯро аз назар мегузаронад ва бо нозу истиғно расми худро, ки дар пляжи баҳрӣ нимурён тасвир ёфта буд, пӯшонданӣ мешавад, вай дар чашми хонанда аз зани матинродаи покдоман, ки барои ҳифзи иффати худ аз Қаҳҳор барин каси нопок, ҷони худро ба вартаи хатар андохта, дар тундбод тарки мошин намуда, бо гургон рӯбарӯ шуда буд, ба зани касифахлоқе, ки барои ӯ айши яксоата беҳтар аз ҳама иффати инсонист, табдил меёбад. Вақте ки шавҳараш ӯро бо Ҳамзаалиев ҳамоғӯш дармеёбад, Карима бо ҳазёни зиёд дили шавҳарро бештар аз худ сард намуда, пас аз рафтани шавҳараш ба хонаи Ҳамзаалиев, ки то рафтани шавҳари Карима баромада рафта буд, меояд ва шабро бо Ҳамзаалиев, ки то ин вақт онҳо ягон муносибати ошиқона надошта, танҳо дӯсти якдигар буданд, гузаронида, тани худро нопок месозад.  Ва аз ҳама аҷиб, на бо амри дил, балки дар натиҷаи исрори модар ва талаби «райком»  Карима ба назди шавҳари худ бармегардад. Ҳамин кароҳат нисбати Карима то охир боқӣ мемонад ва он нисбати шавҳараш Муҳиб низ паҳн мешавад. Шояд дар замони шӯравӣ нимурён гаштани зани тоҷик, май нӯшидани ӯ таҳаммул мегардиду хиёнати ӯ, новобаста аз он ки вай ҷавоби хиёнати шавҳар аст, ё хиёнати боташаббуси худ, бахшида мешуд, аммо дар ҷомеаи имрӯза нисбати зани тоҷик назар мардум дигар буда, симои имрӯзаи зани тоҷик боиффаттар аст. Муҳиб, ки бо чашми худ бадахлоқии занро дида буд, боз муросо намуда, ба оила баргашт.  

     Аммо кӯшишҳои муаллиф дар хусуси баланд бардоштани нақши Карима ҳамчун зани тоҷик барабас нарафтаанд. Ин навиштаҳо пас аз даҳсолаҳо дар Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 3 декабри соли 1999 таҳти № 5 «Дар бораи тадбирҳои баланд бардоштани мақоми зан дар ҷомеа» ифодаи амалии худро пайдо намуданд.

       Нақши Бободӯстов низ аҷиб аст. Мавсуф барои мардум хизмати зиёд кардаву заҳмати беш  кашида, минбаъд ба шахси дасту дилаш нопок, ҳарис, шахсе, ки бо зани дӯсташ (комиссари ҳарбӣ) зино кардаву ӯро аз шавҳараш ҷудо карда, ба занӣ мегирад, шахсе, ки на ба ҳамсари бемораш Саодат ва на ба ҷигарбандаш Комилҷон меҳру шафқат надорад, инчунин ба нафари танпарасту дилсиёҳ табдил меёбад. Пеш аз маргаш ӯ боз ба персонажи мусбат табдил ёфта, “Волга”-ашро, ки аз давлат барои хизматҳои арзандааш мукофот гирифта буд, ба совхоз мебахшад.  Лекин лаҳзаи ба Ҳоҷихон Тӯра (“Эшони лаблес”) васият кардани қисми гӯсфандҳояш ба ивази гӯсфандҳое, ки Эшон аз муридонаш гирифта, онҳо минбаъд бо дасти Карима ва Ҳамзаалиев давлатӣ шуда буданд, ба хонанда нофаҳмо менамояд.

      Забони асар салису равон ва мардумист. Дар он калимаҳое, ки ба ибораи Устод Айнӣ “дар забони зиндаи тоҷикӣ” роиҷанд, чун “расамат” (ба маънии ҳисса, ҳаққи касе),  “ажғолу дағол” (ба маънии чизу чора), “кафшкан” (ҷои баровардани пойафзол), “ҷиқидан” (зер кардан, Роҳат-хола ба Эшони лаблес “гӯр ҷиқад шуморо” мегӯяд), “лӯндабаста” (дар бораи мӯйи зан), уреб-уреб (каҷ-каҷ), “пайкол” (ба маънии тавора) ва ҳоказо истифода гардидаанд. Ҳамзамон дар повест як зумра вожаву ибораҳои зебо, чун “борони мӯяк”, “нуқсони ҷибиллӣ”, “илҳоми ғайбӣ”, “ҷонсӯзона”, “бахмалтан”, “пешгаҳ”, “пойгаҳ”, “устувонашакл”, “овози дупӯста”, “сарочаи дил” ва ғайра корбаст  шуда, ба ҳусни асар ҳусн афзудаанд.

     Яке аз муваффақиятҳои повест истифодаи муносиби мақолу зарбулмасалҳои маъмули тоҷикӣ мебошанд: “Ангурро хӯру боғашро напурс”, “Бори каҷ ба манзил намерасад”, “Чоҳкан зери чоҳ”, “Давои висол лафзи ширин”, “Ҷони нодон дар азоб”, “Одамро одам вайрон мекунад, ҷӯйро об” (дар намуди дигар “заминро об” мегӯянд), “Аввал рафиқ, баъд тариқ”, “Дили нохоҳам узри бисёр”, “Дард дигару аҷал дигар”, “Одаму либос, хонаю палос”, “Дарахт дар як ҷо месабзад”, “Одам бошӣ, бо номи баланд бош, набошӣ, набош”, “Ҳалворо ҳаким хӯрад, калтакро ятим”, “Ба умеди Худо нашуда, буттаро дор” (шакли паҳншудатараш “Ба умеди Худо ҳам шаву буттаро ҳам дор” мебошад), “Забони сурх сари сабз медиҳад барбод”, “Кӯр асояшро як бор гум мекунад”, “Изои мӯъмин ҳаром”, “Қадам расид, ҳеҷ зиён нарасад” (дар шакли дигар “Қадам расид, бало нарасад”), “Касе, ки дӯсташро қадр накунад, худашро беқадр кунад”, “Кирми дарахт аз даруни худаш пайдо мешавад”, “Пиракиро ба зиёфат мегӯянд, ҷавонро ба меҳнат”, “Моҳ ҳам бедоғ намешавад”, “Деҳқон ҳарчӣ корад, ҳамонро медаравад”, “Танҳоӣ-сӯҳони умр”, “То омадани табар кунда меосояд” ва ғайра.        

    Нависандаи даврони шӯравӣ Юрий Олеша (1899-1960) нависандагонро “муҳандисони рӯҳи инсон” номида буд. Мутеулло Наҷммиддинов низ чун “муҳандиси воқеии рӯҳи инсон” як қатор арзишҳои маънавиро пешниҳод намудааст, ки аз замони шӯравӣ то имрӯз на танҳо қимати худро гум накардаанд, балки дар ҷилои нав, чун маҷрои нави дарё дар ҷомеаи имрӯза арзи вуҷуд доранд.  Ин арзишҳо ва андешаҳо дар зер мухтасар баён ва тафсир мегарданд.

       Мутолиаи китоб. Муаллиф аз номи яке аз қаҳрамонони асар “ҳаёти одами китобхон бомаъно мегузарад, корашро дониста мекунад, аз китоб ақли одам зиёд мешавад, кор ёд мегирад”-мегӯяд. Ҳамзаалиев бошад ба Карима талқин мекунад, ки асари Волтер “Кандид, ё худ оптимизм”-ро ёфта хонад. Вай инчунин омӯзиши адабиёти классикӣ ва муосирро зарурӣ, “Шолохову Горкию Айниро нахондану надонистан айб”)-гӯён хулосабарорӣ мекунад.

     Меҳнатдӯстӣ. Тамоми асар тарғиби меҳнати ҳалол ва ҷонсӯзона аст. Танҳо пули бо арақи ҷабин ёфта ҳалол шуморида мешавад. Суханҳои гуфтаи қаҳрамонони асар имрӯз низ аҳамияти амалӣ доранд:  “Нашъаи ҳеҷ чиз мисли нашъаи ҳосили меҳнат гуворо нест”, “Обу хок ва меҳнат асоси ободист”.  

    Талқини усулҳои демократии роҳбарӣ ва мазаммати коррупсия.  Дар асар Бободӯстов чун роҳбари худсар, ки бо баҳонаи сахтгирӣ ба “бераҳмӣ, дастдарозӣ” (ифодаҳои падари ӯ) роҳ медод, тасвир шудааст. Инчунин мавсуф ақидаҳоеро тарғиб мекунад, ки ба баъзе аз шахсони дасташ қалби ҷомеаи имрӯза низ хос аст: “Мақсад ин ки: фарзандҳо дорем, набераҳо дорем-ғами кори онҳоро бояд хӯрем...Баъди мо ҳам ба онҳо ягон чиз монаду зиндагиашон нағз гузарад. Замон ҳамин хел, ки чиз надошта бошӣ, мансабат набошад, ту ба ҳеҷ кас даркор нестӣ. Вақте ки мансабамон меравад, ақаллан чизамон бошад”. Ин тарзи фикрронии коррупсионӣ аст ва шахсони дорои чунин андеша вазифаи давлатӣ ва моли давлатро ба манфиати шахсиву оилавии худ харҷ карда, боиси мазаммати мардум мешаванд. Аммо Карима низ аз сафархарҷии ғайриқонунии ба ӯ додаи Бободӯстов даст кашида, чунин андешаронӣ мекунад: “Сабил монад,  ин қоғази боарзиш чӣ қадар одамҳоро аз роҳи рост бароварда, хонавайрон ва бадбахт сохтааст. Одамҳое ҳастанд, ки худашон якпула қимат надоранд, қадру манзалат ва иззату ҳурмати онҳоро пулу чизашон мебардорад, ба онҳо пулу чиз дар ҷамъият мақоми босазо медиҳад”.

      Вобаста ба чӣ гуна будани роҳбарӣ худи Бободӯстов низ иқрор аст, ки “Роҳбарҳо ягонагии қавлу амалро риоя накунанд, ин бисёр кори бад аст”. Аммо насиҳати падарашро гӯши ӯ намешунавад: “Ҳаққи мардумро нахӯр, ба бегонаҳо нате, дар колхоз барака намемонад, одамҳоро хафа накун, онҳо аз ту рӯ мегардонанд”, “Аз хотир набарор, ки дар байни халқ як бор ба бадномӣ шӯҳрат барорӣ, ҳеҷ як ошно, ҳеҷ як улфат ба ту номи некатро баргардонда наметавонад”.

      Ҳамчунин дар повест маҳалпарастии Ҳамдамов, шаҳватгароии Эшони Хоҷихон, ки бо баҳонаи дуохонӣ нисбати занҳо амалҳои шаҳвонӣ содир намуда, онҳоро ба худ ҷалб мекард, шуғл надоштани намояндагони дин, мошинсавории писари раис Бободӯстов–Самандар, гузаронидани маъракаҳои бодабдаба ва роҳ додан ба исрофкорӣ, сифатҳои бади инсонӣ, чун дағалӣ, коҳилӣ, такаббур, дурӯягӣ, дурӯғгӯӣ, худписандӣ, ғайбат намудан, беномусиву беинсофӣ коҳиш ва мазаммат шуда,  таълиму тарбияи фарзанд талаб карда мешавад. Таъкид мегардад, ки “Одами корҳои бад мекардагӣ сазовори ҳурмат нест”. Инчунин ҷавони боғайрат Аюб Камолро ба вазифа пешбарӣ карда, котиби якуми “райком” мегӯяд: “Дили одамҳои ҷавон мисли дарёҳои кӯҳӣ хурӯшон аст, ба худ маҷроҳои нави пешравӣ меҷӯяд”. Ин арзишҳо ва принсипҳои талқиншуда дар ҷомеаи имрӯзаи мо низ корбаст шуда, танзими анъана ва ҷашну маросимҳо, камхарҷ гузаронидани онҳо, роҳ надодан ба исрофкорӣ, таълиму тарбияи фарзанд, аз ҷумла роҳ надодан ба мошинсавории онҳо дар раванди таълим, соли 2017-ро Соли ҷавонон эълон кардани Пешвои миллат ва дастгирӣ намудани ҷавонон аз амалҳои наҷиби давлату Ҳукумати имрӯзаи мост. 

   Албатта, дар повест баъзе ҷанбаҳои манфӣ, аз ҷумла муносибати беэътиноёна ба дин (“бо мошини Бободӯстов пули сиротро мегузарем”-гуфтани қаҳрамонон, ифодаи “аз дӯзах” ҳам натарсидани Карима, нақлҳои масхараомези Ҳоҷихон дар бораи Бобои Одам ва Момо Ҳавво) қурбу қимати асарро наафзудааст, вале он талаби ҳамон замони нигориши асар аст.

   Дар повест баъзе андешаҳо аз забони қаҳрамонони манфии асар маҳкумомез баён гардидаанд, аз қабили он ки мутолиаи романҳои ишқӣ рағбати шаҳвониро баланд бардошта, қувваи боҳро меафзояд (Эшони Ҳоҷихон), аммо шаҳватшиносии муосир дуруст будани ин ақидаро исбот намудааст ва он айни ҳол он чун воситаи илмиву амалии табобати  иннинати (сусткамарии) рӯҳӣ истифода мегардад.    

   Дар пасмуқоваи китоб он “барои бачагони синни калони мактабӣ” тавсия шудааст. Аммо, ман фикр мекунам, мутолиаи он барои доираи васеътари хонандагон низ муфид хоҳад буд. Зеро арзишҳои умда ва воқеии инсонӣ ҳеҷ гоҳ кӯҳна намешаванд, онҳо дар замони нав бо тобишу ҷилои нав эҳё мегарданд. Муаллифи асар аз забони қаҳрамонони асар андешаҳои ҷадид ва пешқадами худро ба тарзи зайл баён намудааст, ки он барои насли имрӯза низ муносиб ва зарурист:

      “Барои ҷамъиятӣ гардонидани моликият инқилоб шуда буд. Инқилоби рӯҳӣ ва маънавӣ давом дорад. Давоми инқилоб барои показагии дилҳо, барои ҳақро ҳақу ноҳақро ноҳақ гуфта тавонистан зарур аст”.

    Оре, маҳз инқилоби ақлҳо, покизагии ахлоқ, бузургдошти арзишҳои дирӯза ва  имрӯзаи созанда, меҳнати содиқона баҳри ободии кишвар ва осудагии миллат сафинаи умеди моро ба соҳили мурод хоҳад расонид.    

 

(ин мақола қаблан дар Ҳафтаномаи “Қонун ва ҷомеа”, № 33 (434) аз 24.08.2017 сол ба табъ расидааст).

 

Фаррух Рауфов

муовини сардори Раёсати назорати

тафтишоти пешакӣ дар мақомоти

прокуратура, мушовири адлияи

дараҷаи 1

 28.09.2017


  Калидвожаҳо: истиқлолияти давлатӣ; қонунгузорӣ; дахлнопазирии шахсият; озодии ҷинсӣ; дахлнопазирии ҷинсӣ; таҷовуз ба номус; ҳаракати зўроварии дорои хусусияти шаҳвонӣ.

          Ключевые слова: государственная независимость; законодательство; неприкосновенность личности; половая свобода; половая неприкосновенность; изнасилование; насильственные действия сексуального характера.

          Keywords: state  independence; legislation; inviolability of the person; sexsual  freedom;  sexsual  integrity; rape; sexual violence.

 

ИстиқлолиятидавлатииҶумҳурииТоҷикистон, кипасазҳазорсолнасибимардумитоҷикгардид, бароирушдутакомулиҳамаиҷанбаҳоиҳаётикишваримкониятҳоифаровонмуҳайёнамуд.  

          Асосгузорисулҳуваҳдатимиллӣ, Пешвоимиллат, ПрезидентиҶумҳурииТоҷикистон, муҳтарамЭмомалӣРаҳмонбаИстиқлолиятидавлатииТоҷикистонбаҳоитаърихӣдода, изҳорнамудаанд, киИстиқлолиятваозодӣарзишинахустинвабисёразизумуқаддасдарҳаётиҳарякшахсиогоҳубонангуномусвашартимуҳимтаринизиндагиишоистаиҳарякфардиВатанмебошад.

          Пешвоимиллаттаъкиднамуданд, кимаҳзИстиқлолиятбамоимкониятитаърихиефароҳамовард, киВатанихудросоҳибӣкунем, давлатдориимиллиихудробарпонамоем, суннатуарзишҳоимиллиамонроэҳёсозем, ормонҳоидеринаихалқамонроамалӣгардонемвазиндагииозодонаимардумамонробароҳмонем[1].

          Якеазсамтҳоиҳаётикишвар, кидардавронисоҳибистиқлолиикишвар рушднамуд, инфаъолиятиҳуқуқэҷодкунӣмебошад. Дариндаврабаробаридигарсоҳаҳоиҳуқуқҳуқуқиҷиноятӣвақонунгузорииҷиноятӣ, чуншаклиифодаион, азҷумладарсамтипешбинӣнамуданиҷавобгарииҷиноятӣбароиҷиноятҳобамуқобилиозодииҷинсӣвадахлнопазирииҷинсӣтакомулибештарепайдонамуданд.

          КонститутсияиҶумҳурииТоҷикистон, киякеазсамараҳоибеназиридавронисоҳибистиқлолиикишварбуда, орзуҳоиҳазорсолаиистиқлолхоҳиимардумитоҷикроамалӣнамудааст, дарқисмидуюмимоддаи18 дахлнопазириишахсрокафолатдодааст[2].Дахлнопазириишахсроинчунинмоддаи3-иЭъломияиумумииҳуқуқибашар[3]вадигарсанадҳоибайналмилалииҳуқуқӣпешбинӣкардаанд.  

          Чунонкимаълумаст, ҷузъитаркибиидахлнопазириишахсиятродахлнопазирииҷинсӣташкилдодааст.

          ТашаккулварушдиқонунгузориимиллииҶумҳурииТоҷикистондардавронисоҳибистиқлолиикишвардарсамтимуқаррарнамуданиҷавобгарииҷиноятӣбароисодирнамуданиҷиноятҳобамуқобилиозодииҷинсӣвадахлнопазирииҷинсӣазравандҳоиомўзишиамалияиқонунгузориидавронишўравӣдаринсамт, азхудкарданитаҷрибаимуфидиондаврон, истифодаисанадҳоимарбутаиқабулнамудаиАссамблеяибайнипарлумониидавлатҳоиузвиИДМ, азҷумлаКодексиамсилавииҷиноятӣаз17 февралисоли1996 [4], қабулиКодексимиллииҷиноятӣвавориднамуданитаѓйируиловаҳоидахлдорбаониборатаст.

          ҲарчандҶумҳурииТоҷикистонҳанўз9 сентябрисоли1991 соҳибиИстиқлолиятидавлатӣгардид, валемавҷудбуданизаруратиқабулитеъдодизиёдисанадҳоиқонунгузориимиллӣ, кибонабуданизаминаиконститутсионӣмураккабтармегардид, мақомотиқонунгузорикишварробаонводорнамуд, кимуваққатанамалиқонунҳовадигарсанадҳоимеъёрииҳуқуқиро, кито  замониИстиқлолиятимамлакатқабулгардидабуданд, иҷозатдиҳад.

          Азҷумла, дармоддаи8 ҚонуниҶумҳурииТоҷикистон"ДарбораиислоҳотиконститутсионӣдарҶумҳурииТоҷикистон, тартибиқабулнамуданвамавридиамалқарордоданиКонститутсияи(Сарқонуни) ҶумҳурииТоҷикистон", ки20.06.1994 сол, дарарафаитаҳиявақабулиКонститутсияиҶумҳурииТоҷикистонқабулгардид, муқарраршудабуд, киқонунҳоипештарқабулкардашудаиҶумҳурииТоҷикистонвадигарсанадҳоиҳуқуқиимақомотиҳокимиятваидораидавлатииҶумҳурииТоҷикистондарҷузъе, кибаКонститутсияи(Сарқонуни) ҶумҳурииТоҷикистонихтилофнадорад, амалихудроҳифзмекунанд[5].  

          ТашаккулварушдиқонунгузорииҷиноятииҶумҳурииТоҷикистонромарбутбаҷиноятҳобамуқобилиозодииҷинсӣвадахлнопазирииҷинсӣдардавронисоҳибистиқлолиикишварбадудавраиасосӣҷудонамуданмумкинаст:

          Давраи якум.Аз 9-уми сентябри соли 1991 то 1-уми сентябри соли 1998. Давраи мазкур аз замони қабули Изҳорот дар бораи Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон то мавриди амал қарор гирифтани Кодекси нави ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки санаи 21.05.1998 қабул гардида буд, идома ёфт.

          Давраи дуюм. Аз 1 сентябри соли 1998 то имрўз. Ин давра аз мавриди амал қарор гирифтани Кодекси нави ҷиноятӣ то имрўз идома ёфта истодааст.

          Дар назар аст, ки соли ҷорӣ Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар таҳрири нав қабул карда хоҳад шуд. Дар ин сурат Кодекси нави ҷиноятӣ ба давраи дуюми рушди қонунгузории ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон, аз ҷумла дар самти муқаррар кардани ҷавобгарии ҷиноятӣ барои ҷиноятҳо ба муқобили озодии ҷинсӣ ва дахлнопазирии ҷинсӣ хотима ва ба давраи сеюми инкишофи қонунгузории ҷиноятӣ дар ин самт ҳусни оѓоз хоҳад бахшид.

          Давраи якуми рушди қонунгузории зикршудаи Ҷумҳурии Тоҷикистон бо таѓйиротҳои назаррас сабти ном нашудааст. Дар ин давра, ки қариб ҳафт солро дарбар мегирад, Кодекси ҷиноятии РСС Тоҷикистон, ки 17 августи соли 1961 қабул гардида буд [6], амал намуд.

          Дар Кодекси мазкур мафҳуми имрўзаи ҷиноятҳо ба муқобили озодии ҷинсӣ ва дахлнопазирии ҷинсӣ ҷой надоранд. Ҳамаи ҷиноятҳои категорияи мазкур бо моддаҳои 121 (таҷовуз ба номус), 122 (занро маҷбур намудан ба алоқаи ҷинсӣ), 123 (алоқаи ҷинсӣ бо шахси ба синни шонздаҳсолагӣ нарасида), 124 (ҳаракатҳои бадахлоқона) ва 125 (бачабозӣ, қисми якум-бачабозии ихтиёрона ва қисми дуюм -бачабозии зўроварона) дар боби ҷиноятҳои муқобили ҳаёт, тандурустӣ, озодӣ ва қадру қимати шахс (боби сеюм) ифода карда шудаанд [7].

          Қобили зикр аст, ки дар тамоми давраи амали Кодекси ҷиноятии соли 1961 дар замони соҳибистиқлолии Тоҷикистон, яъне солҳои 1991-1998 ба моддаҳои 121-125-и Кодекс ягон таѓйиру иловаҳо ворид карда нашудаанд. Ҳамзамон, бояд зикр намуд, ки дар робита бо таъсири раванди ҷаҳонишавӣ ва таѓйир ёфтани муносибати ҷомеаи ҷаҳонӣ ба бачабозии ихтиёрона дар давраи зикршуда заминаҳои воқеии декриминализатсияи бачабозии ихтиёрона ташаккул ёфтанд. Гуфтан кофист, ки дар солҳои 1992-1996 дар маҷмўъ 11 ҷинояти бачабозии ихтиёрона ба қайд гирифта шуда буд. Соли 1997 ва давраи то 1-уми сентябри соли 1998 бошад ягон ҷинояти бачабозии ихтиёрона, ки дар он маъмулан ҳам шарики фаъол ва ҳам ѓайрифаъол ба ҷавобгарии ҷиноятӣ кашида мешаванд, ба қайд гирифта нашуданд. Ҳол он ки дар ин давра 70 ҷинояти бачабозии зўроварона ба қайд гирифта шуда буд [8].

          Оѓози давраи дуюми ташаккул ва инкишофи қонунгузории ҷиноятӣ вобаста ба ҷиноятҳо ба муқобили озодии ҷинсӣ ва дахлнопазирии ҷинсӣ ба 1-уми сентябри соли 1998 рост омад. Дар ин сана Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон (минбаъд КҶ ҶТ), ки ҳанўз 21-уми майи соли 1998 қабул гардида буд, мавриди амал қарор гирифт. КҶ ҶТ ҷиноятҳои зикршударо дар боби алоҳида таҳти унвони "Ҷиноятҳо ба муқобили озодии ҷинсӣ ва дахлнопазирии ҷинсӣ" (Боби 18) муттаҳид намуд.

          КҶ ҶТ соли 1998 бачабозии ихтиёронаро декриминализатсия ва мусоҳиқа, ё худ ҷимои зан бо занро чун ҷиноят эътироф (криминализатсия) намуд. Инчунин ба Кодекс ҷинояти нав таҳти унвони "Ҳаракати зўроварии дорои хусусияти шаҳвонӣ" ворид карда шуд. Дар ҷиноятҳои ҷинсӣ як қатор ҳолатҳои нави бандубасткунанда пешбинӣ карда шуданд, ки онҳо дар Кодекси ҷиноятии соли 1961 набуданд.   

          Яке аз заминаҳои ҳуқуқии асосии КҶ ҶТ соли 1998 Кодекси амсилавии ҷиноятӣ буд, ки  аз 17 феврали соли 1996 аз ҷониби Ассамблеяи байнипарлумонии давлатҳои узви ИДМ қабул гардида, барои давлатҳои аъзо, аз ҷумла Ҷумҳурии Тоҷикистон хусусияти тавсиявӣ дошт. Дар таҳия ва қабули Кодекси амсилавии мазкур намояндагони Ҷумҳурии Тоҷикистон, аз ҷумла профессор Тақдиршоҳ Шарипов иштироки фаъол намуданд. Дар боби 20-уми Кодекси амсилавӣ ҷиноятҳо ба муқобили дахлнопазирии ҷинсӣ ё озодии ҷинсӣ бо тартиби зерин зикр гардидаанд: таҷовуз ба номус (моддаи 145), ҳаракатҳои зўроварии дорои хусусияти шаҳвонӣ (моддаи 146), маҷбур намудан ба ҳаракатҳои дорои хусусияти шаҳвонӣ (моддаи 147), содир намудани ҳаракатҳои дорои хусусияти шаҳвонӣ бо шахси ба синни чордаҳсолагӣ нарасида (моддаи 148) ва ҳаракатҳои бадахлоқона (моддаи 149). Чунон ки аз зикри ҷиноятҳои мазкур бармеояд, Кодекси амсилавӣ синни фаро расидани озодии ҷинсиро то чордаҳсолагӣ паст фаровардааст.      

          Дар давраи амали КҶ ҶТ соли 1998 ба он то имрўз таѓйиротҳои зайл ворид карда шуданд:

          1). Бо Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи ворид намудани таѓйиру иловаҳо ба Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон" аз 17 майи соли 2004 [9]. Таѓйиротҳои мазкур ҷиҳати ворид намудани ислоҳоти имлоӣ ба матни Кодекс ва пурзўр намудани ҷавобгарии ҷиноятиро барои таҷовуз ба номус (моддаи 138) ва ҳаракати зўроварии дорои хусусияти шаҳвонӣ (моддаи 139) равона шуда буд. Сабаби пурзўр намудани ҷавобгарии ҷиноятӣ барои ин ҷиноятҳои зўроваронаи ҷинсӣ афзоиши бемайлони онҳо буд. Чунончӣ, агар дар соли 1999 дар ҳудуди кишвар 60 ҷинояти таҷовуз ба номус ба қайд гирифта шуда бошад, дар соли 2003 шумораи он ба 96 ҷиноят расид. Пас аз пурзўр гардидани ҷавобгарии ҷиноятӣ содиршавии  он тадриҷан кам шуда, дар соли 2015 то 41 ҷиноят расид. Ҷинояти ҳаракати зўроварии дорои хусусияти шаҳвонӣ (моддаи 139) бошад, аз 17  (1999) то 47 (2003) афзоиш ёфта, андешидаи маҷмўи чорабиниҳои пешгирикунанда, аз ҷумла пурзўр намудани ҷавобгарии ҷиноятиро тақозо менамуд. Бо андешидани чорҳои зарурӣ шумораи онҳо дар соли 2015 то 36 ҷиноят кам карда шуд [10].     

          2). Бо Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи ворид намудани таѓйиру иловаҳо ба Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон" аз 15 июли соли 2004. Мутобиқи ин таѓйирот, бо сабабҳои дар боло зикршуда  ҳадди ниҳоии ҷазои маҳрум сохтан аз озодӣ барои содир намудани ҷинояти таҷовуз ба номус аз 20 то 25 сол баланд бардошта шуд [11].     

          3). Бо Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи ворид намудани таѓйиру иловаҳо ба Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон" аз 1 марти  соли 2005. Мутобиқи ин таѓйиротҳо, бинобар он ки бо Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи боздоштани ҷазои қатл" аз 15 июли соли 2004 татбиқи ҷазои қатл боздошта шуда буд [12], ба моддаи 138 КҶ ҶТ таѓйирот ворид карда шуда, дар санксияи қисми сеюми модда  алтернативаи ҷазои қатл-ҷазои якумра маҳрум сохтан аз озодӣ пешбинӣ карда шуд [13].

           4). Бо Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи ворид намудани таѓйиру иловаҳо ба Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон" аз 15 марти соли 2016. Қабули ин қонун ба афзоиши ҳолатҳои содир гардидани амалҳои гуногуни шаҳвонӣ аз ҷониби намояндагони дин бо суиистифода аз ҳиссиёт ва боварии динӣ асос ёфта, бо ин Қонун ба Кодекси ҷиноятӣ моддаи нав, таҳти рақами 1421 (Алоқаи ҷинсӣ, дигар ҳаракатҳои хусусияти шаҳвонидошта ё ҳаракатҳои бадахлоқона бо суиистифода аз ҳиссиёт ва боварии динӣ) ворид карда шуд [14].

          Мувофиқи маълумотҳои  Сармаркази иттилоотӣ-таҳлилии (СМИТ) ВКД Ҷумҳурии Тоҷикистон танҳо дар 7 моҳи соли 2016 дар ҳудуди ҷумҳурӣ 1 ҷиноят бо моддаи 142 иловаи 1 КҶ ҶТ ба қайд гирифта шудааст [15].   

          Айни ҳол дар таҳрири амалкунандаи КҶ ҶТ ҷиноятҳо ба муқобили озодии ҷинсӣ ва дахлнопазирии ҷинсӣ инҳоянд: моддаи 138 (таҷовуз ба номус), моддаи 139 (ҳаракати зўроварии дорои хусусияти шаҳвонӣ); моддаи 140 (Маҷбур намудан  ба  ҳаракати дорои хусусияти шаҳвонӣ); моддаи 141 (алоқаи ҷинсӣ ва дигар ҳаракати дорои хусусияти шаҳвонӣ бо шахсе, ки ҳанўз ба синни шонздаҳсолагӣ нарасидааст); моддаи 142 (Ҳаракати бадахлоқона); моддаи 1421 (Алоқаи ҷинсӣ, дигар ҳаракатҳои хусусияти шаҳвонидошта ё ҳаракатҳои бадахлоқона бо суиистифода аз ҳиссиёт ва боварии динӣ) [16].    

          Қобили зикр аст, ки дар заминаи меъёрҳои Қарори Пленуми Суди Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон № 4 аз 25-уми июни соли 2004 «Дар бораи таҷрибаи судӣ доир ба парвандаҳои марбут ба ҷиноятҳо ба муқобили озодии ҷинсӣ ё дахлнопазирии ҷинсӣ», чун тавзеҳоти роҳбарикунанда қабул гардида, мавриди амал қарор дорад  [17].  

          Таҳлили қонунгузории амалкунанда ва таҷрибаи тафтишотӣ-судии ҷиноятҳо ба муқобили озодии ҷинсӣ ва дахлнопазирии ҷинсӣ нишон дод, ки ҳанўз қонунгузории ҷиноятӣ дар ин самт ба такмил эҳтиёҷ дорад.

 

 

Чунончӣ:

          1). Номувофиқатии ҷазои байни моддаҳои 138 ва 139 КҶ ҶТ.

          Тибқи КҶ ҶТ барои таҷовуз ба номус қисми 1-и моддаи 138 (таркиби оддӣ) ҷазои маҳрум сохтан аз озодиро ба мўҳлати аз 3 то 7 сол пешбинӣ намудааст. Барои таркиби одии ҷинояти ҳаракати зўроварии дорои хусусияти шаҳвонӣ (қисми 1-и моддаи 139) бошад, ҷазои маҳрум сохтан аз озодӣ ба мўҳлати аз 5 то 7 сол пешбинӣ гардидааст. 

          Номувофиқатии дигар. Барои таҷовуз ба номуси духтари баръало ноболиѓ (қисми 2 м.138) ҷазои маҳрум сохтан аз озодӣ ба мўҳлати аз 7 то 12 сол, вале барои содир намудани ҷинояти ҳаракати зўроварии дорои хусусияти шаҳвонӣ нисбати ҷабрдидаи баръало ноболиѓ (қ.2 м.139) аз 7 то 10 сол муқаррар шудааст. Барои таҷовуз ба номуси хеши наздик (қ.3 б. «а» м.138) аз 12 то 25 сол маҳрум сохтан аз озодӣ, ё ҷазои қатл, ё якумра маҳрум кардан аз озодӣ, барои содир кардани ҳаракати зўроварии дорои хусусияти шаҳвонӣ нисбати хеши наздик (м.139 қ.3 б. «б») аз 10 то 15 сол ҷазои маҳрум сохтан аз озодӣ таъин карда мешавад.

          Ё  худ. Барои таҷовуз ба номуси духтари ба синни чордаҳсолагӣ нарасида ҷазои сахттарин якумра маҳрум сохтан аз озодӣ ё ҷазои қатл (моддаи 138 қисми 3 банди «а»), барои ҳаракатҳои зўроварии дорои хусусияти шаҳвонӣ нисбати духтари ҳамин синну сол (масалан, алоқаи ҷинсӣ бо ў тавассути  мақъад) ҷазои маҳрумӣ аз озодӣ ба мўҳлати аз 15 то 20 сол (моддаи 139 қисми 4 банди «а») муқаррар шудааст.

          Чунон ки маълум аст, ин ду ҷиноят аз рўи таркиб хеле ба ҳамдигар наздиканд ва хавфи ҷамъиятии яке аз дигаре камтар нест. Аз ҷиҳати хавфи ҷамъиятӣ ба ҳамдигар баробар будани ин ду ҷиноят боз аз он бармеояд, ки дар мавриди содир кардани яке аз ин ҷиноятҳо, масалан таҷовуз ба номус, агар шахс қаблан ҷинояти дигар, масалан ҳаракати зўроварии дорои хусусияти шаҳвониро содир намуда бошад, он чун содир намудани ҷиноят дар ҳолати такрорӣ баҳо дода мешавад (банди "а" қисми 2 моддаи 138 ва банди "а" қисми 2 моддаи 139 КҶ ҶТ). Вале, қонунгузор дар як маврид ҳаракати зўроварии дорои хусусияти шаҳвониро ва дар мавридҳои дигар таҷовуз ба номусро ба ҷамъият хавфноктар ҳисобидааст.

          Аз ин рў, бояд ба санксияи ин моддаҳо таѓйиру иловаҳо ворид карда, онҳо мувофиқ кунонида шаванд. 

          2). Дар моддаи 139 КҶ  набудани аломати бандубасткунанда-содир намудани ҷиноят бо истифодаи силоҳ ё таҳдиди истифодаи он ё предмете, ки ба сифати силоҳ хизмат мекунад. Ин ҳолати бандубасткунанда дар банди "д" қисми 3 моддаи 138 КҶ ҶТ мавҷуд мебошад [18].Набудани чунин ҳолати бандубасткунанда дар таҷрибаи тафтишотӣ-судӣ вобаста ба бандубасти кирдор мушкилот эҷод карда, боиси татбиқи ҷазои сабуктар гардидааст. Дар амалияи тафтишотӣ-судӣ ҳолатҳое ошкор карда шудаанд, ки аз тарафи хизматчии ҳарбӣ нисбати хизматчии ҳарбии дигари нав ба хизмати ҳарбӣ даъватшуда зери таҳдиди истифодаи силоҳ амали бачабозии зўроварона содир шудааст. Аммо ба сабаби набудани аломати бандубасткунанда ҳаракати айбдоршаванда чун таркиби одии моддаи 139 КҶ бандубаст карда шудааст.

          3). Масъалаи криминализатсияи алоқаи ҷинсӣ, дигар ҳаракатҳои хусусияти шаҳвонидошта ё ҳаракатҳои бадахлоқона бо суиистифода аз ҳиссиёт ва боварии динӣ (моддаи 142 бо иловаи 1).  Имрўз дар байни олимон ва кормандони амалӣ вобаста ба зарурати қабули моддаи мазкури КҶ ҶТ баҳсҳои доманадор мавҷуданд. Зеро ин модда фиребро, ки бо мақсади содир намудани алоқаи ҷинсӣ, дигар ҳаракатҳои хусусияти шаҳвонидошта ё ҳаракатҳои бадахлоқона нисбати шахси ба балоѓати ҷинсӣ расида истифода мешавад, криминализатсия намудааст ва он хилофи таълимоти ҳуқуқи ҷиноятӣ вобаста ба ин категорияи ҷиноятҳо мебошад. 

          Қисми дуюми ин модда барои содир намудани ҳамин кирдор  нисбат ба шахси ноболиѓ ҷавобгарии сахттар пешбинӣ намудааст. Фикр мекунам, зарурати мавҷудияти ин муқаррарот низ нест, зеро он  қисман (барои ҷабрдидаи то 16-сола) бо моддаҳои 141 (алоқаи ҷинсӣ ва дигар ҳаракати дорои хусусияти шаҳвонӣ бо шахсе, ки ҳанўз ба синни шонздаҳсолагӣ нарасидааст) ва 142 (ҳаракати бадахлоқона) КҶ фаро гирифта мешавад. Ҳамзамон, муқаррар намудани ҷавобгарии ҷиноятӣ барои содир намудани ин кирдор нисбати шахси ноболиѓ - ин ба тариқи сунъӣ то ба 18-солагӣ баланд бардоштани синни дахлнопазирии ҷинсӣ мебошад [19].    

          Ҳамчунин, дар ин модда байни бачабозӣ, ҷимои зан бо зан (лесбиянство) ва дигар ҳаракатҳои дорои хусусияти шаҳвонӣ фарқ гузошта нашудааст ва он бо истилоҳи умумии "дигар ҳаракатҳои хусусияти шаҳвонидошта" фаро гирифта шудааст. Ҳол он ки дар моддаҳои 139-141 КҶ ҶТ бачабозӣ ва ҷимои зан бо зан (лесбиянство) зикр карда шуда, дигар ҳаракатҳои дорои хусусияти шаҳвонӣ ҳамаи дигар амалҳои шаҳвониро, ки нишонаҳои алоқаи ҷинсӣ, бачабозӣ ва ҷимои зан бо зан (лесбиянство)-ро надоранд, фаро мегирад.

          Ҳамзамон, бо раванди таълими динӣ фаро гирифта шудани шаҳрвандон, ё худ аз ҳиссиёт ва боварии динӣ ба намояндагони дин муроҷиат карданашон онҳоро таҳти "дигар шакли вобастагӣ" қарор медиҳад. Аз ин рў, мумкин аст, ки кирдори намояндагони дин чун маҷбур намудан  ба ҳаракати дорои хусусияти шаҳвонӣ бо моддаи 140 КҶ ҶТ бандубаст карда шавад ва зарурати чун субъекти махсус пешбинӣ намудани намояндагони дин мавҷуд набуд. 

          Аз ин рў, фикр мекунам хориҷ намудани моддаи 142 бо иловаи 1  мувофиқи мақсад  мебошад.

    4). Масъалаи бандубасти ҷиноятҳои ҷинсӣ, ки аз тарафи хеши наздик содир шудааст.  Кодекси ҷиноятӣ (банди "а" қисми 3 моддаи 138; банди "б" қисми 2 моддаи 139) барои содир намудани ҷиноятҳо ба муқобили озодии ҷинсӣ ва дахлнопазирии ҷинсӣ ҷавобгарии сахттар пешбинӣ кардааст. Мутобиқи моддаи 6 Кодекси мурофиавии ҷиноятии  Ҷумҳурии Тоҷикистонхешовандони наздик-ин падару модар, фарзандон, фарзандхондагон, фарзандхондашудагон, бародарон ва хоҳарон, бобо, бибӣ (модаркалон), набера, инчунин ҳамсар мебошанд [20].

    Аммо, имрўз дар таҷрибаи тафтишотӣ чандин ҳолатҳое ба қайд гирифта шудаанд, ки ҷиноятҳои зўроваронаи ҷинсӣ аз тарафи шахсоне содир карда мешаванд, ки бо модари кўдак ҳамзистӣ доранд, ё дар никоҳи гражданӣ қарор дошта, ҷабрдидаи хурдсол ё ноболиѓ нисбати онҳо мақоми фарзандхондашударо надорад. Дар ин мавридҳо, ҳарчанд кўдак дар тарбияи айбдоршаванда қарор дошта бошад ҳам, бо сабаби набудани никоҳи расмии байни шахси содирнамудаи ҷиноят ва модари кўдак, инчунин расман фарзандхонӣ накардани кўдак аз тарафи айбдоршаванда ўро нисбати кўдак хеши наздик ҳисобидан мумкин нест.  

    Аз ин лиҳоз, бояд ба моддаҳои 138 ва 139 КҶ ҶТ таѓйирот ворид карда шуда,  банди "а" қисми 3 моддаи 138 ва банди "б" қисми 2 моддаи 139 дар шакли зайл ифода карда шавад:

- "ҳамин ҳаракат, агар аз тарафи хеши наздик, ё шахсе, ки ноболиѓ дар тарбияи ў қарор дорад, содир шуда бошад".  

          5). Масъалаи истилоҳоте, ки оид ба ҷиноятҳои таҳлилшаванда дар КҶ ҶТ истифода шудаанд. Номи моддаи 139 КҶ ҶТ «Ҳаракати зўроварии дорои хусусияти шаҳвонӣ» ном дорад, аммо, чунон ки маълум аст, ҷиноят на аз як ҳаракат, балки аз маҷмўи ҳаракатҳои ѓайриқонунӣ иборат буда, тарафи объективии ҷинояти таҳлилшавандаро маҳз ҳаракатҳо ташкил медиҳанд. Ҳангоми омўзиши матни русии Кодекси мазкур маълум шуд, ки дар матни русӣ он дар шакли дуруст, яъне «Насильственные действия сексуального характера» омадааст [21].  Аз ин ру, дуруст мебуд, агар дар номи моддаи 139 ва матни қисми 1-и ҳамин модда калимаи «ҳаракат» дар шакли ҷамъ баён карда шавад.

          Таклифи дигар ба истилоҳи ҷимои зан бо зан, ё худ «лесбиянство» мансуб аст. Худи калимаи «ҷимоъ» арабӣ буда, тибқи Фарҳанги забони тоҷикӣ [22]"муоширати марду зан" мебошад. Ин ҷо, албатта, муоширати ҷинсӣ дар назар дошта шудааст.

          Ҳомидҷон Зоҳидов ҷимоъро алоқаи ҷинсӣ ва муродифҳои онро «мубошарат» ва «муҷомиат» меномад [23].Устод Садриддин Айнӣ бошад, мубошаратро дар маънии дуввум «хуфтухоби заношўӣ» номидааст [24].

          Аз ин бармеояд, ки дар ҳама маънӣ калимаи «ҷимоъ» алоқаи ҷинсии байни мард ва зан мебошад, аз ин рў дар моддаи 139, чун ифодакунандаи маънии калимаи «лесбиянство», ки  робитаи шаҳвонии зан бо занро дар назар дорад, истифода намудани калимаҳои «ҷимои зан бо зан» нодуруст буда, агар ба ҷои он калимаҳои «робитаи шаҳвонии зан бо зан» истифода бурда шавад, дурусттар аст. Зеро робита, тибқи Луѓати Устод Айнӣ «пайванддиҳандаи чизе ба чизе аст» ва муродифҳоии ин вожа калимаҳои «муносибат» ва «алоқа» номбар гардидаанд. Дар ҷинояти робитаи шаҳвонии зан бо зан (лесбиянство) маҳз ламси тани зан аз тарафи зани дигар, ба ҳам ҷафс шудани бадани онҳо ба вуқўъ меояд ва калимаҳои зикршуда моҳияти онро пурра ифода карда метавонанд.      Муродифи дигари робитаи шаҳвонии зан бо зан мусоҳақа мебошад, ки он бо тавзеҳоти зерин дар моддаи 127 Қонуни муҷозоти исломии Ҷумҳурии Исломии Эрон истифода гардидааст: Мусоҳақа ҳамҷинсбозии занон аст бо андоми таносулӣ  [25]. Ҳамзамон дар матни тоҷикӣ дар қавс овардани тарҷимаи русии он-«лесбиянство» низ мувофиқи мақсад  нест ва беҳтар аст агар он аз матн бардошта шавад.  

Қисми 1-уми моддаи 139-и Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷавобгарии ҷиноятиро барои «бачабозӣ, ҷимои зан бо зан ё дигар ҳаракати дорои хусусияти шаҳвонӣ дошта, ки бо истифодаи зўроварӣ ё таҳдиди истифодаи он нисбати ҷабрдида ё дигар шахсони ба ў наздик ё истифодаи вазъияти оҷизонаи ҷабрдида анҷом дода шудааст», пешбинӣ кардааст. Дар матни мазкур калимаи «дошта» зиёдатӣ омадааст ва дуруст мебуд агар он дар шакли «дорои хусусияти шаҳвонӣ», бе калимаи «дошта» ояд, зеро худи калимаи «дорои» хусусияти шаҳвонӣ доштани ин ҳаракатҳоро ифода мекунад. 

          6). Паҳншавии аломати норасоии масунияти бадан (АНМБ, ё худ СПИД) дар ҷумҳурӣ тақозо менамояд, ки мубориза дар ин самт пурзўр карда шавад. Аз оѓози бақайдгирии ин беморӣ, яъне аз соли 1991 то 1-уми январи соли 2016 дар ҷумҳурӣ 7640 нафар гирифторони бемории АНМБ (СПИД) ба қайд гирифта шудаанд. Аз инҳо, 3480 нафар, ё 45,5 %-ашон дар натиҷаи алоқаи ҷинсӣ сироят шудаанд. Аз шумораи умумии сироятёфтагон 1520 нафарашон ба ҳалокат расидаанд [26].  Ин рақамҳо ба пуррагӣ воқеиятро ифода карда наметавонанд ва дар асл, шумораи ин беморони ба фано маҳкумшуда аз ин ҳам бештар аст.  

          Маҳз, марговар ва табобатнашаванда будани ин беморӣ қонунгузорро водор намудааст, ки дар моддаи 125-и Кодекси ҷиноятӣ ҷавобгарии ҷиноятиро барои сироят кардан бо инфексияи ВИЧ ва дар моддаи 129 қисми 2-и ҳамин Кодекс барои аз ҷониби корманди тиб номатлуб иҷро гардидани вазифаи касбӣ, ки аз беэҳтиётӣ боиси мубталои сирояти инфексияи ВИЧ гардидани бемор шуда бошад, пешбинӣ кунад. Барои содир намудани ин ҷиноятҳо мувофиқан то 10 сол (м.125) ва 5 сол (м.129) ҷазои маҳрум сохтан аз озодӣ пешбинӣ шудааст [27].

          Аммо, агар дар натиҷаи содир намудани ҷинояти таҷовуз ба номус, ҳаракатҳои зўроварии дорои хусусияти шаҳвонӣ, ё дигар ҷиноятҳои ба муқобили озодии ҷинсӣ ва дахлнопазирии ҷинсӣ ҷабрдида мубталои инфексияи вируси норасоии масунияти бадани инсон (ВИЧ) шавад, гунаҳкор аз рўи маҷмўи ҷиноятҳо ба ҷавобгарии ҷиноятӣ кашида мешавад. 

          Омўзиши парвандаҳои ҷиноятӣ, ки дар солҳои 2007-2016 дар ҳудуди ҷумҳурӣ бо моддаи 139-и КҶ ҶТ оѓоз ва тафтиш гардидаанд, нишон дод, ки бо аксари  онҳо барои муқаррар кардани эҳтимолияти бо инфексияи ВИЧ сироят намудани ҷабрдида, бо роҳи таъйин намудани экспертиза, чораҷўӣ карда нашудааст. Ҳол он ки инфексияи ВИЧ дар сурати гирифтор шудан ба он худро зуд ошкор наменамояд ва шояд солҳо лозим шавад, то бемор аз рўи нишонаҳои зоҳирӣ гирифтори ин бемории марговар будани худро фаҳмад ва дар давраҳои аввал гирифтори ин беморӣ будани шахсро танҳо экспертиза муайян мекунад.

          Аз ин рў, таклиф менамоем, ки дар қисми 3-и моддаи 138 ва қисми 4-и моддаи 139-и Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон, чун бандҳои алоҳида, содир намудани чиноятҳои таҷовуз ба номус ва ҳаракатҳои зўроварии дорои хусусияти шаҳвонӣ, ки аз беэҳтиётӣ боиси сироят намудани ҷабрдида бо инфексияи вируси норасоии масунияти бадани инсон (ВИЧ) аз ҷониби шахсе, ки мубталои ин беморӣ будани худро медонист, гардидааст, пешбинӣ карда шавад.

          Ҳамзамон, имрўз дар ҷомеа ҳолатҳои бачабозии ихтиёрона рушд намудааст, ки хилофи урфу одатҳои миллӣ ва муқаррароти динии мардуми тоҷик аст. Аз ин рў, қонунгузорро бори дигар мебояд, то вобаста ба криминализатсияи бачабозии ихтиёрона андеша намояд.

          Инчунин, айни ҳол зарурати хориҷ намудани банди "а" қисми 2 моддаи 142 КҶ ҶТ (ҳаракати бадахлоқона бо истифодаи зўроварӣ ё таҳдиди истифодаи он) мавҷуд аст, зеро ин амалҳо маъмулан бо моддаи 139 КҶ  ҶТ (ҳаракати зўроварии дорои хусусияти шаҳвонӣ) таркиби ягона доранд. 

    Ҳамин тариқ, такмили қонунгузории ҷиноятӣ, аз ҷумла марбут ба ҷиноятҳо ба муқобили озодии ҷинсӣ ва дахлнопазирии ҷинсӣ барои бандубасти дурусти ҷиноятҳо, ноил гардидан ба мақсади ҷазо ва дар маҷмўъ баҳри таъмини бештари волоияти қонун ва таҳкими қонуният мусоидат хоҳад кард.

 

Рўйхати адабиёт:

1.Паёми телевизионии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонба муносибати солгарди 24-уми Истиқлолияти давлатӣ. Шакли электронӣ. Ниг. http://www.president.tj/node/9853.

2.Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 6 ноябри соли 1994 (бо таѓйиру иловаҳо аз 22 майи соли 2016). Шакли  электронӣ. Ниг. Сомонаи расмии Маркази миллии қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон. http://mmk.tj/legislation/base/constitution/.

3.Эъломияи умумии ҳуқуқи башар аз 10.12.1948. Шаклиэлектронӣ. Ниг.http://www.un.org/ru/ documents/decl_conv/declarations/declhr.shtml.

4.КодексиамсилавииҷиноятиидавлатҳоиузвиИДМаз17 февралисоли1996 (ботаѓйируиловаҳоаз16.11.2006 сол). Шаклиэлектронӣ. Ниг. http://docs.cntd.ru/document/901781490

5.ҚонуниҶумҳурииТоҷикистон"ДарбораиислоҳотиконститутсионӣдарҶумҳурииТоҷикистон, тартибиқабулнамуданвамавридиамалқарордоданиКонститутсияи(Сарқонуни) ҶумҳурииТоҷикистон" аз20.06.1994 сол.Шаклиэлектронӣ. Махзанимутамарказииттилоотииҳуқуқии"Адлия". Намунаи7.0.

6.Ниг. КодексиҷиноятииРССТоҷикистоназ17 августисоли1961. Душанбе: Ирфон, 1989.-224 с.

7.Ниг. ҳамон ҷо.- С.88-89.

8.Маълумотҳои Сармаркази иттилоотӣ-таҳлилии (СМИТ) ВКД Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба вазъи ҷинояткорӣбарои солҳои 1992-1997.

9.Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи ворид намудани таѓйиру иловаҳо ба Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон" аз 17 майи соли 2004. Шакли электронӣ.Махзани мутамаркази иттилоотии ҳуқуқии "Адлия". Намунаи 7.0.

10.Маълумотҳои Сармаркази иттилоотӣ-таҳлилии (СМИТ) ВКД Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба вазъи ҷинояткорӣ барои солҳои 1998-2015.

11.Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи ворид намудани таѓйиру иловаҳо ба Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон" аз 15 июли соли 2004. Шакли электронӣ. Махзани мутамаркази иттилоотии ҳуқуқии "Адлия". Намунаи 7.0.

12.Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи боздоштани ҷазои қатл" аз 15 июли соли 2004. Шакли электронӣ. Махзани мутамаркази иттилоотии ҳуқуқии "Адлия". Намунаи 7.0.

13.Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи ворид намудани таѓйиру иловаҳо ба Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон" аз 1 марти  соли 2005.Шакли электронӣ. Махзани мутамаркази иттилоотии ҳуқуқии "Адлия". Намунаи 7.0.

14.Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи ворид намудани таѓйиру иловаҳо ба Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон" аз 15 марти  соли 2016.Шакли электронӣ. Махзани мутамаркази иттилоотии ҳуқуқии "Адлия". Намунаи 7.0.

15.Маълумотҳои Сармаркази иттилоотӣ-таҳлилии (СМИТ) ВКД Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба вазъи ҷинояткорӣ барои 7 моҳи соли 2016.

16.Ниг.Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 21.05.1998. Шакли  электронӣ. Сомонаи расмии Маркази миллии қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон. http://mmk.tj/legislation/base/codecs/

17.Қарори Пленуми Суди Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон № 4 аз 25-уми июни соли 2004 «Дар бораи таҷрибаи судӣ доир ба парвандаҳои марбут ба ҷиноятҳо ба муқобили озодии ҷинсӣ ё дахлнопазирии ҷинсӣ» (бо таѓйиру иловаҳо аз 23.06.2010) . Ниг. Маҷмўаи қарорҳои Пленуми Суди Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (солҳои 1992-2011). Душанбе: Нашриёти Суди Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, 2011.-С.354-363.

18.Ниг. Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 21.05.1998. Шакли  электронӣ. Сомонаи расмии Маркази миллии қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон. http://mmk.tj/legislation/base/codecs/

19. Ниг. ҳамон ҷо.

20.Ниг. Кодекси мурофиавии ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 03.12.2009.Шакли  электронӣ. Сомонаи расмии Маркази миллии қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон. http://mmk.tj/legislation/base/codecs/

21.Ниг. Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 21.05.1998 (ба забони русӣ). Шакли  электронӣ. Сомонаи расмии Маркази миллии қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон. http://mmk.tj/ru/legislation/ legislation-base/codecs/

22.Фарҳанги забони тоҷикӣ. Ҷилди 2. М.: Советская энциклопедия,1969 -С. 781.

23.Ҳомидҷон Зоҳидов. Хазинаи тибби қадим. Душанбе,1990, с. 613.

24.С.Айнӣ. Луѓати нимтафсилии тоҷикӣ барои забони адабии тоҷик». Душанбе: «Ирфон», 1976.-С.222.

25.Қонуни муҷозоти исломи (Ҳудуд, қиёс, дият, таъзирот). Душанбе, 1999.С.39.

26.Омори расмии Маркази ҷумҳуриявии пешгирӣ ва мубориза бар зидди бемории СПИД барои соли 2015.

27.Ниг.Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 21.05.1998. Шакли  электронӣ. Сомонаи расмии Маркази миллии қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон. http://mmk.tj/legislation/base/codecs/

         

 

          Аннотатсия

          Ташаккул ва рушди қонунгузории ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба ҷиноятҳо ба муқобили озодии ҷинсӣ ва дахлнопазирии ҷинсӣ дар даврони соҳибистиқлолии кишвар: дурнамои инкишоф

          Дар мақолаи мазкур ташаккул ва рушди қонунгузории ҷиноятии кишвар вобаста ба ҷиноятҳо ба муқобили озодии ҷинсӣ ва дахлнопазирии ҷинсӣ дар кишвар таҳлил карда шуда, норасогиҳои қонунгузории ҷиноятӣ дар ин самт ва роҳҳои бартараф намудани онҳо зикр гардидаанд.

 

          Аннотация

          Становление и развитие уголовного законодательства Республики Таджикистан о преступлениях против половой свободы и половой неприкосновенности в период независимости страны: перспективы развития

          В данной статье  анализирован процесс становления и развития уголовного законодательства страны относительно преступлений против половой свободы и половой неприкосновенности, указаны пробелы в законодательстве, а также  пути их устранения.  

         

          Annotation

          Formation and Development of the criminal legistation Republic of Tajikistan on crimes against sexsual  freedom and  sexsual  inviolability during the country’s  independence: development prospects 

          This article analyze the process of formation and development of the country’s  criminal  legistation on crimes against sexsual  freedom and sexsual  integrity, given the gaps  in the  legistation, as well as ways to overcome  them.  (ин мақола қаблан дар Ҳафтаномаи “Қонун ва ҷомеа”, № 33 (434) аз 24.08.2017 сол ба табъ расидааст).

 

 

Фаррух Рауфов

муовини сардори Раёсати назорати

тафтишоти пешакӣ дар мақомоти

прокуратура, мушовири адлияи

дараҷаи 1

    Инсонҳои асилу ростин ва бузург нахуст худро сохтанд ва баъд барои сохтани ҷомеаи пешрафтаву осоишта саъю кӯшиш ба харҷ доданд. Дар расидан ба ин ҳадафи бузург дониш омӯхтаанду таҷриба андӯхтанд ва онро бедареғ сарф намудаанд. Дарёфтаанд, ки инсонҳо – ҳар кадом ганҷу маъдани бузургест ва бояд онҳо кашф шаванд. Албатта, ин кашф ба нафъи ҷомеа ва барои наслҳои он ибратомӯз  аст.

Ҳақназар Шодиев аз ҳамин зумра инсонҳо буд. Рӯзгор агарчи дасти навозиш бар сараш набурдааст, аммо дар мактаби худ тарбияташ дод ва чашми оламбини ӯро кушод.

Дар деҳаи Қаракамари ноҳияи Балҷувон ба дунё омад. Се сол дошт, ки аз падар маҳрум гашт. Ба ҳар сол, ки бузургтар мегашт, бештар қимати ин ганҷи аз дастдодаашро дармеёфт. Аммо ба ноумедӣ намесохт. Баръакс, саъй ба харҷ медод, то дар панҷаи гирои он маҳв нагардад.

Донишҷӯи факултаи ҳуқуқшиносии Донишгоҳи миллӣ шуд. Яъне барояш замоне фаро расид, ки бештару беҳтар биёмӯзаду таҷрибаи устодони гавҳаршиносро бияндӯзад.

Соли 1976, пас аз хатми ин даргоҳи илм фаъолияташро нахуст ба ҳайси коромӯз ва баъд муфаттиш дар прокуратураи шаҳри Кӯлоб оғоз бахшида, идома дод. Дар таҷрибаи корӣ бештар дарёфт, ки нозукиҳои ин касби дар назар содаву дар асл мураккабро бояд беҳтар биёмӯзад. Охир ӯ бо одам, агарчи ҷиноят содир кардааст, сару кор дорад. Андак лағжиш, андак хато метавонад тақдири ҷинояткор ва худро дигаргун созад. Меандешид ва мегуфт: «Ҳар амал сазову подоше дорад. Яъне ҳеҷ гоҳ беҷавоб намемонад?»

     Сабабҳо ва омилҳои сар задани ҷиноятҳоро пурра меомухт. Ӯ ин ҳикматро, ки «ростӣ итминон ва оромӣ асту дурӯғ шаку тардид» ба хубӣ медонист. Аз рӯи он амал мекард. Оре, воқеан, инсон вақте рост мегӯяд, эҳсос ва итминону оромиш мекунад. «Дар ҳадиси рост ороми дил аст; Ростиҳо донаи дони дил аст» - ро беҳуда нагуфтаанд. То ростӣ,  ҳақиқат дар вуҷуди одамӣ ғолиб намегардад, оромиш пайдо карда наметавонад. «Ин ҳолатро дар инсони ҷинояткор низ мушоҳида намудан мумкин аст», - мегуфт ӯ.

    Парвандаи ҷиноятиро намепӯшид ва таҳқиқашро ба анҷомнорасида медонист, то ин ду ҳолатро дар шахсияти худ ва ҷинояткор мушоҳида намесохт. Изҳор медошт: «Сидқу ростиро ба итминон ва оромиш таъбир намуданд». Ва баъд таассуф мехӯрд, ки ин ганҷро имрӯз мо гум кардаему дар пайи гумшудаи худ намеафтем.

     Барои таъкиду ҳушдор баён менамуд: «Агар дар ҷомеа дурӯғу шак паҳн бигардад ва мавқеи устувор пайдо бикунад, кори инсонҳо, ҳатто инсонҳои нек ба чӣ меанҷомад?».

Ин ҳама диду мавқеъгирию гуфтаҳо барои мо дарс буд, дарси ибрат. Ҳама таҳқиқоташ аз рӯи донишу таҷрибаву виҷдон сурат мегирифт.

      Мо аз амали ӯ, аз суханони ӯ дармеёфтем, ки кори тафтишот ба саросемагӣ ва андак ноогоҳӣ билкул бегона аст. Ва тафтишоту ҳукм ҷиддию адолатнок сурат бигираду ба хотири ислоҳи дурусти инсонҳо ва пешрафти ҷомеа, решакан намудани ҷиноятҳо бояд сурат бигирад.

     Барояш соати муқаррарии кор вуҷуд надошт. Пештар аз вақти муайяншуда фаъолият мекард. То як поси шаб чароғи ҳуҷраи корияш фурӯзон буд.

     Мусаллам аст, ки чунин инсонҳои нек, кормандони асил аз дидаҳо ниҳон намемонанд, зуд соҳибэҳтиром мегарданд. Масъулиятшиносӣ, кордонӣ, самимияту поктинатӣ ӯро маҳбуб намуду ба вазифаҳои баланд расонд.

     Солҳои 1979 – 2008 сармуфаттиши прокуратура ва муовини прокурори шаҳри Кӯлоб, прокурори ноҳияи Ховалинг, муовини сардори раёсати тафтиши прокуратураи вилояти Хатлон, муовини прокурори вилояти Кӯлоб, прокурори ноҳияи Восеъ, муовини аввали Прокурори генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон, прокурори шаҳри Душанбе, сардори раёсати назорати иҷрои қонунгузории нақлиёт ва гумруки Прокуратураи генералии ҷумҳурӣ, сардори шуъбаи криминалистикаи Прокуратураи генералии  буд. Яъне то лаҳзаҳои вопасини умраш дар хидмати Ватани азизаш содиқона хидмат кард. Хидмати сисолаи ӯ дар ин соҳаи пуршараф қадр гардид. Ба унвони «Ҳуқуқшиноси шоистаи Тоҷикистон», «Ифтихорнома»-и Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ордени «Шараф» мушарраф шуд.

      Соли 1991 дар харитаи сиёсии ҷаҳон давлати мустақилу соҳибихтиёри Тоҷикистон арзи ҳастӣ намуд.Ин истиқолият ҳадяи бебаҳои таърих буда, устувору пойдор нигоҳ доштани он аз ҳар як шаҳрванди кишвар, аз ҷумла кормандони мақомоти прокуратура ҳисси масъулият ва фидокориро тақозо менамуд.

     Вале бо тааассуф бояд ёдовар шуд, ки марҳилаи аввали Истиқлолияти давлати мо аз харобкорӣ, куштори мардуми бегуноҳ, зурию дуздӣ ва ғорати моли халқ сар шуд. Ба мушкилиҳои ҷойдошта нигоҳ накарда дар Прокуратураи генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон бригада оид ба тафтиши ҷиноятҳои содиршуда ба кор шуруъ намуд. Ҳайати гуруҳҳои ба ин бригада шомилгашта асосан аз кормандони прокуратура ва дигар мақомотҳои ҳифзи ҳуқуқ ташкил дода, сарварии он ба зиммаи муовини аввали Прокурори генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон Шодиев Ҳақназар вогузор шуда буд.

     Новобаста аз таҳдиду зуровариҳои ба ҳаёту саломатии аъзоёни гуруҳҳо ҷойдошта ва дар маҷмӯъ, халал расонидан ба фаъолияти муътадили мақомоти прокуратура, бригадаи тафтишотӣ дар як муддати кутоҳ тафтишоти 198 парвандаи ҷиноятиро ба анҷом расонида, нисбати 235 нафар айбдоршавандагон парвандаҳои ҷиноятиро ба суд ирсол намуд         Аз тарафи гуруҳҳои тафтишоти ҷиноятҳои табаддулоти ҳарбӣ, акти террористӣ, ба гаравгонгирӣ, бандитизм, таҳрибкорӣ мавриди тафтиш қарор гирифтанд, ки қаблан дар ҷумҳурӣ содир нашуда, таҷрибаи тарзу усули тафтиши онҳо вуҷуд надошт.

      Имрӯзҳо ҳар як сокини кишвари азизро таассуроти гуворо аз тадбирҳои омодаги ба истиқболи 19-умин солгарди Рӯзи Ваҳдати миллӣ ва 25 солагии Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон фаро гирифтааст ва ёдовари аз он рӯзҳои вазнин ва расидан ба ин неъмати бебаҳо бо ном Ваҳдат кори саҳлу осоне набуд. Нақши мақомоти прокуратура низ дар гузоштани пойдевори сулҳ ва ба эътидол овардани вазъи сиёсии  кишвар назаррас буда, корманди ин мақомот,    Ҳақназар Шодиев  дар кори Комиссияи оштии миллӣ бо донишу таҷриба ва инсондӯстиаш мавқеи сазовор дошт. Фаъолияташ чашмрасу густурда буд. Баъдҳо низ ин ҳайати бонуфуз аз ӯ ва меҳнату заҳмату фидоӣ буданаш дар соҳаву кор ва доштани ахлоқи ҳамидаву муносибати самимияш ба некӣ ёд меоварданд.

     Падруди як инсони ҳақҷӯву ҳақшинос, албатта, сахт ва дарднок аст. Аммо чун ӯро ба некӣ ёд меоранд ва беҳтарин суханҳоро бо самимият ва дӯстдорӣ дар ҳаққаш мегӯянд, дил таскин меёбад. Дар ин ҳол аст, ки кас бори дигар собит месозаду тасдиқ мекунад, марди асил бо марг намемирад, балки марг аз ӯ ном меёбад.

    Зикри хайри ин шахсияти фарзона дар навбати худ барои ӯ зиндагии дигар аст, зиндагии зебо ва бо шараф.

 

Прокурори раёсати назорати қонунӣ

будани санадҳои судӣ оид ба парвандаҳои

ҷиноятии Прокуратураи генералии

Ҷумҳурии Тоҷикистон, мушовири

 адлияи дараҷаи 2                                                    Раҳматулло Холов

  Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 20 январи соли равон ба Маҷлиси  Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон  Паёми худро   пешниҳод намуданд.

Паёми имсола дар шароити муташанниҷ гардидани вазъи сиёсии сайёра, густариш пайдо кардани терроризми байналмилалӣ  ва  зуҳури таҳдидҳои ҷидди амниятӣ барои аксар кишварҳои олам пешниҳод гардид.

Аз ин лиҳоз арзёбии вазъи сиёсӣ ва манбаи таҳдидҳои ҷаҳони муосир, бурду бохти ҷомеаи ҷаҳонӣ  ва ниҳодҳои миллӣ дар мубориза бо экстремизм ва терроризм, тадбирҳои  таъмини амният, таҳкими сулҳу субот, волоияти қонун ва тартиботи ҳуқуқӣ дар кишвар бахшҳои муҳими Паёми имсоларо ташкил доданд.  

Мавриди зикр аст, ки  Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун сиёсатмадори сатҳи ҷаҳонӣ мунтазам аз минбарҳои Созмони Милали Муттаҳид ва дигар ташкилотҳои бонуфузи байналмилалӣ фикру андеша ва таклифҳои ҷасуронаву ҷолиби диққатеро баён менамояд, ки мавриди таваҷҷуҳ ва ҳамовозии гарму ҷушони ҷомеаи ҷаҳонӣ, бахусус мусулмонони сайёра қарор мегиранд.

Дар Паёми имсола низ як силсила фикру мулоҳизаҳое садо доданд, ки аҳамияти байналмилалӣ дошта, ба ҳифзи дини мубини ислом, ҳуқуқҳои гурезагони кишварҳои ҷангзада ва аз байн бурдани мухолифатҳо дар ҷабҳаи мубориза бо терроризми байналмилалӣ равона шудаанд. 

 Аз ҷумла, роҳбари давлати тоҷикон дар Паёми худ ба ҷомеаи ҷаҳонӣ муроҷиат намуда, ошкоро изҳор намуданд, ки:

- зуҳуроти даҳшатноку нафратовари терроризм, ки аксаран таҳти шиорҳои диниву мазҳабӣ сурат мегирад, ба дини мубини ислом иртиботе надорад. Он, баръакс, аз ҷониби душманони ин дини муқаддас роҳандозӣ шуда, аз ваҳшонияти асримиёнагии террористӣ, пеш аз ҳама, кишварҳои исломӣ ва мусулмонони сайёра зарар мебинанд;

- мубориза бо терроризм ва экстремизм фароҳам овардани фазои боварӣ, эҳтиром ба манфиатҳои ҳамдигар ва муттаҳид шудани ҳамаи кишварҳои дунёро дар пешорӯи ин хатари умумӣ тақозо менамояд;

- истифодаи «сиёсати дугона» нисбат ба терроризм ва экстремизм самаранокии кӯшишҳои ҷомеаи ҷаҳониро дар муборизаи муштарак бо ин зуҳурот ҷиддан коҳиш дода, баръакс, мухолифатҳои наверо байни эътилофҳои ҳарбиву сиёсӣ эҷод ва авзои ҷаҳонро боз ҳам ноором месозад;

-  баъзе созмонҳои байналмилалӣ аз ҷониби доираҳо ва давлатҳову фондҳои алоҳида  ошкоро маблағгузорӣ гардидани созмонҳои террористиву ифротгаро, поймолшавии ҳуқуқи инсон, аҳволи тоқатфарсо ва дар роҳи муҳоҷират дар баҳрҳо ғарқ шудани ҳазорон нафар гурезаҳо, аз ҷумла занону кӯдаконро нодида мегиранд;

- ислоҳи ин вазъ таҳкими пойгоҳи ҳуқуқии мубориза бо терроризм ва экстремизм, аз ҷумла дар  санадҳои байналмилалӣ муқаррар намудани муҷозоти кишварҳои ба терроризм мусоидаткунанда, роҳандозӣ намудани тафтиши байнал-милалии зуҳуроти терроризм ва мавриди муҳокимаи Суди байналмилалӣ қарор додани роҳбарони сиёсӣ ва ҳарбӣ, фондҳои ба ном хайрия, соҳибкорон ва дигар ашхоси ба терроризм мусоидаткунандаро тақозо менамояд.

Ҷои баҳс нест, ки на ҳар сиёсатмадор қодир аст бо чунин қатъият, ҷасорат ва хиради сиёсӣ масоили мубрами ҷаҳони муосирро арзёбӣ ва оид ба ҳалли онҳо масъалагузорӣ намояд. Маҳз бо чунин сифатҳои худ Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон  дар арсаи ҷаҳонӣ шуҳрат ёфта, дар ташаккули сиёсати байналмилалӣ ва афкори ҷомеаи ҷаҳонӣ таъсиргузор гаштаанд.

Хусусияти равандҳои сиёсии ҷаҳони муосиррро арзёбӣ намуда, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистонмуҳтарам Эмомалӣ Раҳмонбо таассуф қайд намуданд, ки бар асари истифодаи қувва ва зӯрӣ дар равобити байналмилалӣ, дар ҳифзи манфиатҳои хеш рӯбарӯ омадани қудратҳои ҷаҳонӣ  ва  минтақавӣ ва вусъати торафт афзояндаи терроризму экстремизм, вазъи ҳуқуқи байналмилалӣ хеле заиф шуда, истиқлолияти давлатҳои миллӣ осебпазир гардидааст.

Намуна ва пайомадҳои чунин вазъро мо дар мисоли Сурия, Ироқ, Либия, Яман ва Афғонистон мебинем. Бар асари муҳорибаҳои пай дар пай минтақаҳои калони ин кишварҳо ба харобазор табдил ёфта, боигариҳои миллӣ, сарватҳои табии ва молу мулки аҳолии онҳо ба ғорат  меравад. Шумораи гурезагон аз ин кишварҳо ба миллионҳо нафар расидааст. Доманаи амалҳои террористӣ торафт афзуда, кишварҳои Осиё, Африқои Шимолӣ, Аврупо ва дигар минтақаҳои дунёро фаро гирифта истодаанд. Фаъолшавии созмонҳои террористӣ бахусус дар ҳамсоякишвари мо - Афғонистон вазъиятро боз ҳам мураккабтар гардонидааст.

Тоҷикистон аз лиҳози мавқеи ҷуғрофӣ ва геосиёсии худ дар чорсӯи бархурди манфиатҳои кишварҳои абарқудрат ва низомҳои оштинопазири сиёсию идеологӣ қарор дошта, наметавонад аз оқибатҳои номатлуби муқовиматҳои онҳо дар канор монад.

Мисоли ин воқеаҳои нангини аввали моҳи сентябри соли 2015, яъне суиқасди табаддулоти мусаллаҳонаи давлатӣ, мебошад, ки бо маблағгузориву сарпарастии бевоситаи роҳбарияти собиқ Ҳизби наҳзати исломи Тоҷикистон сурат гирифтанд.

Боиси ифтихор ва қаноатмандист, ки сохторҳои низомӣ ва мақомоти ҳифзи ҳуқуқ бо дастгирии фаъолонаи мардуми кишвар тавонистанд дар муҳлати кӯтоҳтарин нақшаҳои ҷинояткоронаи террористонро барҳам зада, оромии Ватани азизамонро  ҳифз намоянд.

Ин ҳодисаҳо бори дигар нишон доданд, ки бадхоҳони миллати тоҷик аз нияти ба сари мардуми мо таҳмил намудани низом ва фарҳанги бегона даст кашиданӣ нестанд.

Аз ин лиҳоз, дар Паём таъкид шудааст, ки мо бояд ҳаргиз зиракии сиёсиро аз даст надиҳем, барои  ҳимояи амният, ваҳдати миллӣ, сулҳу субот, волоияти қонун ва оромиву осудагии кишвари маҳбубамон ҳамеша омода бошем.

Вазъи бамиёномада фароҳам овардани заминаҳои дахлдори ташкиливу ҳуқуқӣ ва фазои оштинопазирро бо экстремизм ва терроризм дар сатҳи барномаи стратегии давлат тақозо дорад. Аз ин лиҳоз, дар Паём ба Прокуратураи  генералӣ супориш дода шудааст, ки дар ҳамкорӣ бо дигар мақомоти дахлдори давлатӣ Стратегияи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистонро оид ба муқовимат ба экстремизм  ва терроризм барои солҳои 2016-2020 таҳия ва пешниҳод намояд.

Стратегияи мазкур, ки лоиҳаи он аллакай омода шудааст, мақсад, вазифаҳо ва самтҳои асосии сиёсати давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистонро дар соҳаи пешгирӣ ва мубориза бо экстремизм ва терроризм бо назардошти талабот ва таҳдидҳои дар пешорӯи кишвар қарордошта муайян менамояд.

Дар  раванди иҷрои муқаррароти Паём, ҳамзамон аз ҷониби Прокуратураи генералӣ ва дигар мақомоти ҳифзи ҳуқуқ лоиҳаи қонунҳо оид ба тақвияти мубориза бо терроризм ва экстремизм, аз ҷумла пурзӯр намудани ҷавобгарӣ барои содир намудан, шарикӣ ва мусоидат намудан ба  чунин ҷиноятҳо таҳия шуда истодаанд.

Ҷиҳати дар сатҳи зарурӣ ба роҳ мондани муқовимат ба истифодабарии шабакаҳои интернет бо мақсадҳои экстремистӣ ва террористӣ аз ҷониби Прокуратураи генералӣ, Вазорати корҳои дохилӣ, Кумитаи давлатии амнияти миллӣ ва дигар мақомоти давлатӣ масъалаи таъсиси Маркази мубориза бар зидди ҷиноятҳо бо истифодаи технологияҳои иттилоотӣ ва кибертерроризм мавриди омӯзиш қарор дода шудааст.

Ба масъалаҳои мубориза бо ҷинояткории муташаккил дахл намуда, роҳбари давлат дар Паёми худ муомилоти ғайриқонунии маводи нашъаоварро ҳамчун яке аз манбаъҳои асосии маблағгузории терроризми байналмилалӣ ва мубориза бо ин зуҳуротро ҷузъи мубориза бо терроризм ва экстремизм арзёбӣ намуданд.

Роҳбари давлат дар қатори зуҳуроти номатлуб ҳамчунин  коррупсияро ном бурда, онро ҳамчун омиле ҳисобиданд, ки ба рушди устувори давлат мамониат карда, обрӯю нуфузи онро   дар арсаи  ҷаҳонӣ  коҳиш медиҳад.

Бинобар ин, мақомоти ҳифзи ҳуқуқи кишвар муваззаф гаштаанд, фаъолияти худро дар ин самт ҷоннок намуда, тарзу усулҳои мубориза бо ин пададаҳои номатлубро такмил диҳанд.

Паёми Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олӣ воқеан ҳам равшангари ҳадаф ва вазифаҳои  мо барои оянда буда, иҷрои муқаррароти он  кафолати оромиву осудагии Ватан,  болоравии сатҳи зиндагӣ ва ояндаи неки фарзандони мо хоҳад буд.

 

Прокурори генералии

Ҷумҳурии Тоҷикистон

генерал-лейтенати адлия                                     Ю.А. Раҳмон

ИСТИҚЛОЛИЯТ – БОҒИ ШАҲДБОРИ МИЛЛАТ


  Имрӯз мардуми Тоҷикистон хушнуду сарфарозанд.Чунки соҳиби давлати соҳибистиқлоланду роҳбарии онро фарзанди фарзона ва некқадам Асосгузори сулҳу ваҳдат, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба уҳда дорад. Ин роҳбари ватандӯст, аз қадамҳои аввал дар муддати 24 сол новобаста бо мушкиливу сангиниҳои мавҷуда он орзуи некеро, ки дар дилаш барои са- одати мардум, баҳри шодии ҳар як модару тифл мепарварид, тавонист дар амал татбиқ кунад.

Худ шоҳидем, ки аз қадамҳои аввале, ки ба истиқлолияти давлатӣ расидем, бадхоҳони миллати тоҷик бо истифодаи нақшаҳои зишти хеш дар ибтидо мардуми Тоҷикистонро дучори мухолифатҳо гардонида, ба муқовимати сиёсӣ кашиданд. Дар натиҷаи ин амалҳои нопок давлати ҷавони Тоҷикистон дучори ҷанги шаҳрвандӣ гардид. Онҳо аз ин шароити мавҷуда имконият пайдо карданду чандин нақшаҳои нопоки хешро амалӣ карданд. Даст ба ноадолатиҳо, ба ғорату вайронкориҳо, сӯзондану оташ задани ободкориҳо заданд. Аммо амали сангини онҳо даст доштан ба куштори инсонҳои бегуноҳ, аз ҷумла модарону тифлакон буд. Бо мурури вақт, ҷойҳои вайрону валангоршуда обод гардиданд, маконҳое, ки сӯхта хокистар шуда буданд, ба як гушаи сарсабзу хуррам табдил ёфтанд.

Дар дунё ҳама чизро барқарор кардан мумкин аст, аммо ҷони рафта боз намегардад.

Ба ёд меорем ҳодисаи моҳи сентябри соли 2015-ро оиди суиқасди табаддулоти мусаллаҳонаи давлатӣ, ки аз тарафи як гурӯҳҷинояткорон сурат гирифта буд. Ин ҳолати рухдода бори дигар нишон дод, ки баъзе доираҳои сиёсии хориҷӣ то ҳанӯз аз ниятҳои бадхоҳонаи худ нисбат ба миллати тоҷик даст накашидаанд. Онҳо бо нақшаҳои нопоки хеш мехоҳанд амалҳои харобкорона ва хоинонаи хешро бо дасти зархаридону гумоштагонашон анҷом диҳанд ва ба сари мардуми мо низоми бегонаро таҳмил намоянд. Валехоинони миллатфаромӯш кардаанд, ки мардуми Тоҷикистони соҳибистиқлол дигар намегузорад, ки касе зиндагии орому осудаашро мисли солҳои навадуми асри гузашта, бо фитнаангезиву дасисабозӣ халалдор созанд. Халқи осударо аз маҷрои созандагиву бунёдкорӣ берун созанд.

Имрӯз давлате, ки мо дорем, аз арзи ҳастӣ ва аз номаш, ки тоҷикему тоҷикистонӣ ифтихор мекунем. Бо ҳама мушкилиҳо ва монеаҳои ҷанги шаҳрвандӣ нигоҳ накарда, аз ибтидо тавонистем онро бунёд кунем. Ҳоло акнун он пуриқтидор аст ва қудраташ шикастнопазир.

Яъне, муҳимтарин дастоварди даврони истиқлолият ин бароямон давлатсозӣ ва давлатдории муосири миллӣ мебошад, ки ғояи сиёсиву мафкуравии ин давлатро ваҳдат, ягонагӣ, худшиносиву худогоҳии миллӣ, таҳкими давлатдорӣ ва ободии Ватани азизамон ташкил дода, раҳна- мову ҳидояткораш Президенти кишвар мебошад.

Мо мардуми Тоҷикистон якҷоя ва бо ҳамдилӣ ба қадри неъмати бузург, ваҳдати ҷовидонаи халқи худ расида, барои устувору пойдор нигоҳ доштани он бо нангу номус, бо ҳисси худшиносиву худогоҳии миллӣ ва бо ормонҳои ифтихор аз ватандорӣ доштан ҳамеша талош намуда истодаем.

Ҳоло агар ба воқеаҳои пурхатари ҷаҳони муосир нигоҳ кунем, ҳар як шаҳрвандро зарур аст, ки барои нигоҳ, доштани ин арзиш зиракиро аз даст надиҳад. Баробари шукронаву ифтихор кардан аз Ватани аҷдодиву давлати соҳибистиқлол тамоми азму талоши худро ба таҳкими ваҳдати миллӣ ва сарҷамъии миллат равона карда, ободии имрӯзу фардои кишварро таъмин намоем.

Ин ду неъмати нодир, ки ба ҳамагуна фидокорӣ арзанда аст, пас зарур аст, ки тафаккури ҳифзи ваҳдату истиқлолиятро дар рӯҳу равони хеш ҷой диҳем.

Аз суханрониҳои Пешвои милллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон низ нисбати мақомоти ҳифзи ҳуқуқи кишвар бармеояд, ки "прокурату­ра дар байни мақомоти давлатӣ мавқеи хоса дошта, ба ягон шохаи ҳокимият тааллуқ надорад ва дар мамлакат фазои ягонаи ҳуқуқиро фароҳам меоварад".

Метавон қайд кард, он кормандони масъули мақомоти прокуратураи Ҷумҳурии Тоҷикистонро, ки дар ибтидои истиқлолияти кишвар бо қиматиҷони хеш дар таҳкиму пойдории он, суботи комили ҷомеаи шаҳрвандӣ ва барои пойдории истиқлолияту ваҳдати миллӣҷоннисориҳо нишон додаанд.

Имрӯз кормандони мақомоти прокуратураи Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти раҳнамоии Пеш­вои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон масъалаитаҳкимиистиқлолиятваваҳдатимиллиро яке аз самтҳои афзалиятноки кору фаъолияти содиқонаи худ шуморида, бо ин васила дар ҳифзи дастовардҳои истиқлолият ва суботи комили ҷомеа хидмати арзандаеро анҷом дода, шаънуэътибори ин мақомотро дар байни дигар мақомоти ҳифзи ҳуқуқ афзун кардаанд.

 

Каримзода ГУЛБАҲОР, мушовири адлияи дараҷаи 1, муовини сардори Раёсати муносибатҳои байналмилалии Прокуратураи генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон

«Фарҳанги сулҳ беҳтарин неъмат ва волотарин дастоварди миллати тоҷик мебошад,ки рисолати инсондӯстию фарҳангпарвариро дар тӯли асрҳо пуштибонӣ намудааст».

(Эмомалӣ Раҳмон)


   27 июни соли 1997 дар таърихи миллати тоҷикҳамчун рӯзи Ваҳдати миллӣ бо ҳарфҳои заррин сабт ёфтааст. Ин рӯз, ки барои халқу миллати мо азизу муқаддас гаштааст, ба осонӣ даст надодааст.

Баъди аз ҳам пошхӯрии Иттиҳоди ШӯравӣҶумҳурии мо низ дар қатори дигар ҷумҳуриҳои Шӯравӣ Истиқлолияти давлатии худро ба даст овард. Вале, мутаасифона, мо – тоҷикон, ки дар як давраи хеле ҳассоси таърихӣқарор доштем, дар аввал натавонистем, ки неъмати бузурги Истиқлолро ба манфиати халқу давлати худ босамар истифода барем.

Воқеаҳои мудҳише, ки солҳои 90-уми асри XX ба сари мардуми мо омад, барои миллати ҷафодидаи мо, ки аз имтиҳонҳои бузурги таърихӣ гузаштааст, боз як имтиҳони ҷиддиеро дар пеш гузошт: давлати навакак тозаистиқлол ва миллатро нигоҳ доштан ва ё парокандагии ҳам ину ҳам он.

Дар он рӯзҳои барои миллат пурдаҳшат қариб, ки ба ояндаи нек боварии касе намонда буд. Хушбахтона, дар чунин давраи ҳассоси таърихӣ фарзанди далеру шуҷоъ ва баруманди миллат Эмомалӣ Раҳмон ба сари қудрат омад ва дар назди халқу миллат бо дилу пур ваъда доданд: «Ман ба Шумо сулҳ меорам» ва ба иқболи баланди халқи мутамаддини мо ҳамин хел ҳам шуд.

Кӯшишу ҷонбозиҳои фарзанди фарзонаи миллат Эмомалӣ Раҳмон буд, ки миллати бофарҳангу тамаддунсози мо, ки парешону сарсон шуда буд, сарҷамъ шуд. Пеши роҳи ҷанги бародаркуш баста шуд. Миллат ба ваҳдат омад. Ваҳдати миллӣ дастоварди бузургест, ки решаҳои таърихӣ дорад. Дар ҳар давру замон фарзандони бузурги миллат онро пойдор нигоҳ дошта, қиммату бузургии онро афзун гардонидаанд. Дар замони Каёниён Ҷамшед, дар замони Сомониён Исмоили Сомонӣ чунин ашхосе буданд, ки Ваҳдатро пойдору барқарор нигаҳ доштанд.Дар замони мо чунин бахти бузург насиби фарзанди бузурги миллат Эмомалӣ Раҳмон гашт.

Дар чунин рӯзи барои миллат муқаддас ва тақдирсоз як лаҳза ҳам бошад, биёед рӯ ба таърих биёрем. Салтанати бузурги Сосониён, то замоне ки ваҳдат асоси сиёсати онро ташкил медод,қарнҳо пойдору устувор буд. Замоне ки ваҳдат дар он халалдор шуд, он империяи бузург мувоҷеҳ ба шикаст шуд. Ё мисоли дигар, Давлати Сомониён. То замоне ки фарҳанги ваҳдатсози асосгузори ин давлати бузурги аҷдодии мо Исмоили Сомонӣҳукмрон буд, Давлати Сомониён ҳам пойдор буд.Ва таърих гувоҳ аст, ки дар замони ин ду империяи бузург аҷдодони мо ба чӣ дастовардҳои бузургиилмию эҷодӣ муваффақ гаштаанд.

Махсусан дар замони давлатдории Сомониён аҷдодони мо ба пешравиҳои беназире дар илму фарҳанг, сиёсати давлатдорӣ, созандагию бунёдкорӣ ва дигар соҳаҳо ноил гаштаанд. Ситораҳои илму фарҳанги он замон Ҳаким Фирдавсӣ, Шайхурраис Абуалӣ ибни Сино, Закариёи Розӣ, Абурайҳони Берунӣ, Абуабдуллоҳи Рӯдакӣ ва даҳҳо дигарон бо дастовардҳои бузурги илмию эҷодии худ дар таърихи башарият нақши босазои худро гузоштаанд, ки ифтихори миллатанд. Ҳамаи он дастовардҳо аз ваҳдат ба даст омада буданд. То замоне ки ваҳдат поянда буд, халқ орому осуда зиндагии осоишта ба cap мебурд. Пас бузургии ваҳдатро пос бояд дошт ва ба қадри бебаҳо будани ин дастоварди миллат бояд расид. Онро ҳамчун дастоварди муқаддас пос бояд дошт!

Қадру манзалати ваҳдати миллиро ҳар як фарди миллат бояд дарк намояд ва баҳри пойдории он ҳамарӯза амал намояд. Дар ин хусус Сардори давлат дар Паёми худ ба Маҷлиси Олии мамлакат чунин қайд карда буданд: «Арзиши муқаддасу таърихӣ ва омили муҳимтарини ҳамаи дастовардҳои миллати мо баъди Истиқлолияти давлатӣ, бешубҳа, ваҳдати миллӣ, сулҳу оромӣ ва суботи сиёсӣ мебошад.Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон роҳи рушду такомули минбаъдаи кишварро равшан сохт.

Нақши созандаи сулҳу ваҳдат махсусан дар самти таҳким ва такмили давлатдорӣ,ки амалан заминаҳои зарурии ҳифзи истиқлолияти миллӣ, тамомияти арзии кишвар, ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрвандро таъмин мекунанд, возеҳ зоҳир гардид.»

Ваҳдати мо дар ҳақиқат дастоварди муқаддас аст ва мо фарзандони миллат вазифадорем, ки онро чун гавҳараки чашм ҳифз намоем. Нагузорем, ки ҳар нохалафе сулҳу ваҳдати моро халалдор созад.

Ҳамаи мо шоҳиди онем, ки фарҳанги сулҳи тоҷикон, ки дар сарчашмаи он Эмомалӣ Раҳмон истодааст, аз ҷониби созмонҳои байналмиллалӣ эътироф гардида, ҳамчун таҷриба баҳри истифодаи он дар дигар минтақаҳои даргири сайёра мавриди омӯзиш қадрор гирифтааст.

Ҳамаи ин аз болоравии обрӯ ва эътибори Сардори давлати мо дар миқёси байналмиллалӣ шаҳодат медиҳад. Обрӯю эътибори сардори давлат, албатта, ин обрӯю эътибори миллат аст, ки дар миқёси байналмилалӣ барои халқу Ватани мо аҳамияти бузург дорад. Вале ҳастанд қувваҳое, ки аз ин болоравии обрӯю эътибори Ватани мо дар ҳаросанд. Бо ҳар роҳу восита кӯшиш мекунанд, ки ваҳдати моро халалдор карда, обрӯю эътибори халқу Ватани моро паст кунанд.Бинобар ин, замоне расидааст, ки мо фарзандони миллат аз ҳарвақта дида зичтару содиқона дар атрофи Президенти мамлакат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун фарди ватандӯст яктану якдил муттаҳид шавему баҳри боз ҳам қавитар гардонидани ваҳдати миллӣ, ободии Ватан ва пешрафти ҷомеа ҷадал кунем. Фақат ва фақат чунин амали мо пойдевори ҷомеаи навини демократиро мустаҳкам намуда, волоияти қонунро дар ҷомеа пойдор месозад.

Агар мо хоҳони онем, ки дар ҷомеаи мутамаддин ҷойи сазовори худро дарёбем ва ҷаҳониён моро ҳамчун миллати бофарҳангу тамаддуни бузург бишносанд, пас биёед иттиҳоду ваҳдати миллатро пешаи худ қарор диҳем ва сулҳу оштиро пойдор нигаҳ дорем. Зеро асоси ҳама пирӯзиҳо дар иттиҳоду ваҳдат аст. Бузурге фармудааст:

Пирузӣ аз иттиҳод хезад,

Парокандагӣ аз нифоқ хезад.

Дар охир тамоми ҳамватанони азизро бо фарорасии иди муқаддаси миллат 18-солагии Рӯзи Ваҳдати миллӣ муборакбод гуфта, хоҳони онам, ки сулҳу оштӣ ва Ваҳдати миллӣ дар сарзамини мо ҷовидонбошад!

Ва аз забони шоир мегӯем:

Ҳар касе бар қадри ваҳдат мерасад,

Ӯ ба иқболу саодат мерасад.

 

Ёдамчии калони прокурори вилояти Хатлон,

мушовири адлияи дараҷаи якум                                  Варқа Зайниддинов

 

 

Эзоҳ: Ин мақола дар рӯзномаҳои «Адабиёт ва санъат»,«Инсон ва қонун» ва «Ҳамрози халқ» санаи 26.07.2015 нашр гардидааст.

 

Аз маълумотҳои фаврӣ:


  Аз ибтидои ҷанги Ироқу Сурия дар ин ҷангҳои ба ном "ҷиҳод" теъдоди муайяниҷавонони тоҷик, ки узвияти созмони террористии "Давлати исломӣ"-ро пазируфта буданд, кушта шуданд.

Ҷасадҳои беному бесоҳиб, пораҳои парокандаи гӯшту устухони бӯйнок ва кирмзада, ки аксаран тӯъмаи ҳайвонот ва парандагони лошахӯр мебошанд: ин аст он "меросе", ки ин ҷангиёни кушташудаи тоҷик дар қаламрави Сурия ва Ироқ аз худ боқӣ гузоштанд. Ин ҷасадҳои лахт-лахтшуда гӯр надоранд ва ҳеҷ умеде нест, ки ақаллан гарде аз хоки онҳо рӯзе ба хоки муқаддаси Ватан бипайвандад. Болои ҷасади хуншору порашудаи ин гумроҳон касе намегиряд ва агар онҳо гӯре ҳам доранд, ба хокҷойи онҳо, ки аксаран хуфтаи он номаълум мондааст, ҳеҷ нафаре аз наздикону пайвандон, модарони зору падарони низор ва фарзандони ятиммондаашон дастрасӣ надоранд ва намеоянд.

Муҷоҳиди ҷанги Ироқу Шом: ӯқотил аст, ё худкуш? Чаро ба ин маънӣ савол гузошта шуд? Чунки таҷрибаи тафтишотӣ-судии парвандаҳои ҷиноятӣ оид ба ҷалб ва иштироки ғайриқонунии шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон ва шахсони бешаҳрванд дар воҳиди мусаллаҳ, задухӯрди мусаллаҳона ё амалиёти ҷангӣ дар қаламрави дигар давлатҳо (моддаи 4011 Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон) гувоҳи он аст, ки аксаран муҷоҳиде, ки ба ҷанги Сурия ва Ироқ меравад, ба қатли дигарон ва марги худ баробар омода аст.  

         Қувваҳое, ки чунин муҷоҳидонро ба задухӯрдҳои мусаллаҳона ба Афғонистон, Ироқ ва Сурия мебаранд, ба маҷоз ба шуур ва мағзи сари чунин афрод ваксинаи психологие ворид месозанд, ки онҳоро ба манқурт (зомби), яъне махлуқи итоаткор ва фармонбар табдил медиҳад. Аксаран чун ҳадафи таъсиррасонии равонӣ нафарони сустирода, зудбовар ва аз ҷиҳати динӣ камсавод интихоб карда мешаванд. Нафарони мувоҷеҳи чунин таъсиррасонӣ омодаанд, ки аз ҳама неъматҳои дунёӣ рӯй тофта, маргро хуш истиқбол намоянд. Ҷалбкунандагони онҳо задухӯрдҳои мусаллаҳонаро, ки дар заминаи ихтилофоти сиёсӣ ва динию мазҳабӣҷой доранд ва дар асоси ҳадафҳои ғаразноки аҷнабиёни хориҷӣ сурат гирифтаанд, чун ҷиҳод маънидод карда, ҳамарӯза нафарони зиёдро ба коми ин ҷанг мекашанд. 

         Ва имрӯз шахсони барӯманди диниро мебояд ба ин савол ҷавоб ҷуст, ки амали ин шахсон, ки дидаю донистаба қатли ҳамдинони худ ё шахсони дигар аз рӯйи ихтилофҳои мазҳабӣ рӯй меоранд ва ин амалҳои худро бо шиори ҷиҳод рӯйпӯш менамоянд, оё ҳамон одамкушӣ нест, ки Қуръон маҳкум намудааст. Дар ояти 33-уми сураи Исрои Куръони карим омадааст: “Ва-ло тақтулун-нафсал-лати ҳарамал-лоҳу илло бил ҳаққи". Яъне, макушед нафсеро (ҷонеро), ки ҳаром сохтааст Худо". Ба таъбири дигар агар гӯем, Худованд дар Қуръони карим аз ҳаёт маҳрум намудани шахси дигарро манъ ва маҳкум кардааст.

Оё дидаю дониста, худро ба коми ҷанг ва марги муфоҷо  андохтан ҳамон худкушӣ нест, ки ислом онро аз гуноҳони кабира медонад. Дар ояти 29-уми сураи Нисои Қуръони маҷидомадааст:«Вало тақтулу - анфусакум инналлоҳ кона бикум раҳиман». Дар ояти мазкур Худованд мефармояд, ки инсонҳо якдигарромакушанд. Олимони ислом бар онанд, ки аз рӯйи мазмуни ин оят, ҳар гуноҳе, ки мавриди қатли дигарон вуҷуд дорад, шомили худкушӣ низ мешавад. Аз ин бармеояд, ки худкушӣ ба одамкушӣ баробар карда шудааст.

Дар ояти 195-и сураи Бақара бошадХудованд фармудааст, ки "маяндозед худро ба ҳалокат". Ин талабот ба нафароне, ки бо роҳҳои гуногун даст ба худкушӣ мезананд, низ мутааллиқ аст. Ва яке аз роҳҳои худкушӣ, ин дидаю дониста худро ба оташи ҷанг андохтан мебошад. 

Аммо, бояд донист, ки ҷавони тоҷик, ки роҳи "ҷиҳод"-ро пеш мегирад, дар як рӯз пайдо намешавад. Ӯ оҳиста-оҳиста ташаккул меёбад, вале аксаран одамон амалҳои ибтидоии ӯро намебинанд ё онро саҳл мепиндоранд. 

Оё Шумо манзараи зеринро мушоҳида накардаед? Шахсе, ки умре тарзи ҳаёти дунявӣ мебурд ва дар хизмати халқу Ватан сарсупурдаву ҷоннисор буд, ногоҳ таҳти таъсири гуфтаҳои ин ё он шахсият ба зуҳуроти ҷомеа баҳои дигархелтар медодагӣ мешавад, баъзан фарзандонаш ҳам аз насиҳатҳои лозиму нолозими ӯ дилгир мегарданд. Рафтору гуфтори ӯ, либоспӯшӣ ва баҳодиҳии ӯ ба арзишҳои мавҷудаи иҷтимоӣ аллакай омиёна нест, афкори вай одатан ба шунидаҳояш банд аст. Албатта, эътиқоди динӣ хуб аст, вале агар созанда бошад, на сӯзанда.

         Лекин вақте нафаре умре бо олитарин арзишҳои инсонӣ зиндагӣ карда, ногаҳон таҳти таъсири гуфтаҳои ин ё он шахсияте ба хулосае меояд, ки роҳи ҳаётии ӯғалат будааст, бешак акнун ғалат мекунад.

         Имрӯз фазои иттилоотии кишвар пур аз вожаҳои "Шайх"-у "Пир"-у "Мурид" шудааст. Сабаби гирифтори мазаммати мардум ва кишани қонун шудани баъзе аз чунин "пешвоён"-и рӯҳонӣ маҳз зиёдаравӣ ва дур шудан аз таълимоти Исломи ноб аст. Нафаре байни мардум зиноро маҳкум намуда, худ зино мекунад. Нафари дигар хурофотпарастиро заъфи имон дониста, худ бо рағбати тамом хурофоти шахсони гумроҳшударо, ки шахсияти ӯро мепарастанд, қабул дорад.

         Ҳоло боз мӯди дигар пайдо шудааст. Нафаре дар маърака нишаста, бо баҳонае аз гузаштагони худ ёдовар мешавад ва бо ифтихор ва ғурури зиёд эълон мекунад, ки бобокалони ӯ дар замони амирӣ дар Бухоро амлокдор буд ё доруға, қозӣ буд ё миршаб. Бобокалони нафари дигар бошад, босмачӣ будааст ва барои барқарор намудани давлати исломӣҷангидааст. Маълум мешавад, ки бобокалони инҳо чанд зан, садҳо гектар замин, молу мулк ва боғу роғ доштааст. Онҳо бо тафохур мегӯянд ва шунавандагонашон бо даҳони нимвоз ва симои беҳаракат гӯш мекунанд. Ва дар фароварди сухан ин ворисон аз давлати шӯравӣ, аз он давлати бединон, ки бобокалонҳои онҳоро маҳкум ё бадарға намуда буд, шикоят мекунанд.

         Шунавандагон хӯроки даҳонашонро хоида-хоида, бо аломати тасдиқ сар меҷунбонанд ва аз симои маҳзуни онҳо борони афсӯсу надомат аз қисмати нобарори бобоёни гӯяндагон меборад. Онҳо тасдиқ мекунанд, чунки ин сомеон асарҳои Устодони сухан Садриддин Айнӣ, Ҷалол Икромӣ, Сотим Улуғзода ва даҳҳо бузургони дигарро оид ба худсариҳо ва зулми хонадони манғития нахондаанд, онҳо "оре" мегӯянд, зеро онҳо аз ҷаҳолату ҷиноятҳои босмачиён чизе намедонанд ва "Одам дар халта"-и нависандаи шаҳир Ҳаким Каримро боре ҳам ба даст нагирифтаанд.

Бале, ҳеҷ кас инкор намекунад, ки давлати шӯравӣ дар охири мавҷудияташ гирифтори бӯҳрони шадиди маънавӣ шуда буд, аммо арзишҳои инсоние, ки дар ин давлат тарғиб мешуд, имрӯз низ аҳамияти амалии худро гум накардаанд ва дар даврони соҳибистиқлолии Тоҷикистон дар пироҳани тоза ҷилвагаранд. Арзишҳои шӯравии адолат, баробарӣ, ватанпарварӣ, инсондӯстӣ, тарғиби илму дониш, имконияти аз рӯйи лаёқату қобилият дар зинаҳои хизматӣ сабзидан, покии ахлоқӣ, роҳ надодан ба порагирӣ ва даромади муфту ғайриқонунӣҳеҷ гоҳ кӯҳна намешаванд. Принсипҳои танқид,  худтанқидкунӣ ва ошкорбаёнӣ, ки бозсозӣ пешниҳод намуда буд, имрӯз низ ба дарди ҷомеа мехӯранд.

Нафаре гуфтааст, ки "Агар шӯравӣ намебуд, садсолаҳои дигар дар зери юғи манғитӣ мемондем". Ва мунсифона аст бигӯем, ки агар Истиқлолият намебуд, даҳсолаҳои дигар кишвари мо дар ҳоли карахтиву бӯҳрони маънавӣ, ки пеш аз заволаш давлати шӯроҳоро фаро гирифта буд, мезист. Аз ин рӯ, арҷ гузоштан ба арзишҳои даврони шӯравӣ низ ифодаи эҳтиром ба таърих аст.

Хонандагони арҷманд огаҳанд, ки бо Қарорҳои Суди Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон тайи як даҳсолаи охир фаъолияти даҳҳо ҳизбу ҳаракатҳои ифротгаро ва террористӣ манъ карда шуданд. Кор дар ин самт идома дорад.

Мо мушоҳида мекунем, ки ин ё он ҳизбу ҷунбишҳои ғайриқонунӣ муддати муайян фаъолият карда, дар атрофи худ пайравонашонро ҷамъ меоранд ва баъд аз тарафи мақомоти ҳифзи ҳуқуқ чун экстремистиву террористӣ айният кунонида мешаванд. Чунин таъхир дар шинохти "Ҳизб-ут-Таҳрир" ва "Салафия" ҷой дошт. Дер шинохтани моҳияти ифротгароёнаи чунин ҳизбу ҳаракатҳо муқовимат ва мубориза бо онҳоро мушкилтар мегардонад. 

Мушкилоти дигари мубориза бо терроризму экстремизм набудани заминаҳои зарурии илмиву назариявии он мебошад. Имрӯз баъзе олимони тоҷик, аз ҷумла аз ҳисоби кормандони амалӣ ин масъалаҳоро тадқиқ ва рисолаҳои илмӣҳимоя намудаанд. Аммо, тадқиқоту китобҳои онҳо дастраси умум нест. Мутаассифона, фаъолияти илмии онҳо дар ин самт бо ҳимояи як рисолаи илмӣ ва ё нашри як монография хотима меёбад.

Имрӯз оид ба фаъолияти ин ё он ҳизбу равияҳо тадқиқоти илмӣ-назарӣ анҷом дода мешаванд, вале асосан онро намояндагони расмии динӣё ҷомеашиносон (сотсиологҳо) анҷом медиҳанд, ки онҳо асосан мухолифатҳои таълимоти ин ҳизбу равияҳоро ба муқаррароти исломи ноб ё ба арзишҳои иҷтимоӣтаҳлил мекунанд. Зиддияти таълимоти ин ҳизбу ҳаракатҳоро ба қонунҳои амалкунандаи кишвар бояд олимони ҳуқуқшинос таҳлилу тадқиқ намоянд. Олимони тоҷик дар тадқиқи фаъолияти экстремистии "Ҳизб-ут-Таҳрир" саҳм гирифтаанд ва ин тадқиқот идома мехоҳанд. Аз тадқиқоти охирини амиқи илмии ин самт солҳо гузаштаанд, аммо "Ҳизб-ут-Таҳрир" доимо ҷома бадал мекунад.

Имрӯз бандубасти кирдорҳои аъзои ин ҳизб мушкилоти мақомоти тафтишотӣ аст, зеро амалияи ягона дар ин самт мавҷуд нест. Алъон дар тафтишот амалҳои аъзои "Ҳизб-ут-Таҳрир" асосан бо моддаҳои 189 (барангехтани   кинаю  адовати  миллӣ, нажодӣ, маҳалгароӣ ва ё динӣ), 307 (даъвати оммавӣ барои бо роҳи зӯроварӣ тағйир додани сохти конститутсионии Ҷумҳурии  Тоҷикистон), 3071 (даъвати оммавӣ дар ба амал баровардани фаъолияти экстремистӣ (ифротгароӣ), 3072 (ташкили иттиҳоди экстремистӣ (ифротгароӣ) ва3073 (ташкили фаъолияти ташкилоти экстремистӣ (ифротгароӣ) Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон бандубаст мешавад. Дар баъзе минтақаҳо моддаи 187 (ташкили иттиҳоди  ҷиноятӣ (ташкилоти ҷиноятӣ)низ айб эълон карда мешавад. Маҳз набудани амалияи ягонаи тафтишотӣ-судӣҳамон як ҳаракатҳо дар манотиқи гуногуни кишвар бо моддаҳои гуногун, ҷойе камтар, ҷойе бештар бандубаст шуда, ҳамаи онҳо аз ҷониби судҳо бо айбҳои эълонгардида гунаҳкор дониста шудаанд. Аз ин рӯ, бояд масъалаи бандубасти амалҳои ғайриқонунии намояндагони ҳизбу ҳаракатҳои террористиву экстремистӣ бо роҳи таҳияи дастурамал ё тавсияҳои методии байнисоҳавӣҳал карда шуда, амалияи ягонаи тафтишотӣ-судӣ дар ин самт ҷорӣ карда шавад.   

Бояд нависандагони тоҷик низ бо эҷод намудани асарҳои детективӣ, дар ҳамкорӣ бо субъектони мубориза бо ин ҷиноятҳои фаромиллӣ дар ташаккул ёфтани афкори зиддитеррористиву зиддиифротгароии аҳолӣ нақши носутурданӣ гузоранд. Маҳз чораҳои маҷмӯӣ муассиртаранд.  

Яке аз омилҳои самарабахши мубориза бо терроризм ва экстремизми динӣ, ки ба ҷониби Осиёи Марказӣ низ назарҳои пурхатар намуда истодааст, ин донистани компютер ва Интернет, мунтазам назорат кардани зуҳур ва фаъолияти террористони ифротгаро дар шабакаи ҷаҳонии Интернет мебошад.

Имрӯз варақапаҳнкунии «Ҳизб-ут-Таҳрир» аз мӯд баромадааст. Ҷойи даҳҳо китобҳои таълимии таҳририёнро, ки як даҳсола пеш аз хонаҳои онҳо пайдо мекардем, флэшка ё ҳомили дигари хурдакак бо маводҳои зиёди электрониаш гирифтааст. Тарзу усулҳои таълими экстремистӣ низ дигар шудааст.

Прокуратураи генералии кишвар чанде пеш парвандаи ҷиноятиро нисбати дувоздаҳ нафар аъзои ҳизби ғайриқонунии экстремистии «Ҳизб-ут-Таҳрир» ба итмом расонида, ба суд ирсол намуд. Тафтишот муайян кардааст, ки ин нафарон, ки дар муассисаи ислоҳӣ адои ҷазо менамуданд, аз аъмоли мозии худ даст накашида, дар дохили муассисаи ислоҳӣ низ даст ба фаъолияти ифротгароёна задаанд. Аз ҷумла, бо кадом роҳе маводи экстремистиро вориди муассисаи ислоҳӣ намуда, аз рӯйи он маҳбусони дигарро тадрис медоданд.  

Мо кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ бояд аз навовариҳои илмиву техникӣ, аз ҷумла техникаи компютерӣ ва имкониятҳои Шабакаи ҷаҳонии Интернет мутталеъ ва бо донишҳои диниву дунявии зиддитеррористӣ ва зиддиэкстремистӣ мусаллаҳ бошем, дар тан ҷавшани имону ватандӯстӣ ва дар дил муҳаббат ба миллату эҳсоси оштинопазирӣ бо ҷинояту ҷинояткорӣ дошта бошем, вагарна ҳама муборизаи мо бо ин ҷиноятҳои фаромиллӣ барабас аст. Агар мо дар ҳамдастӣ бо намояндагони исломи ноб афкори аҳолиро аз хурофот, аз шахспарастии динӣ ва ҳар гуна бидъатҳои дигар тоза накунем, ҷойи Шайх Темурро Шайх Темурҳои дигар ишғол мекунанд. Боз нафаре ба худ симои қудсият дода, байни худ ва мардум парда мегирад. Ва мардуми хурофотзада хизмат ба Худоро дар хизмат ба ин ё он шахсияти динӣ мебинанд.

Боз садоҳо баланд мешавад, ки касе тӯйи сари столӣ мекунад, аз дин хориҷ мешавад, касе дар ҳолати мастӣ вафот мекунад, ҷанозаи ӯҷойиз намебошад, нони муаллимро хӯрдан дуруст нест, бояд чунину чунон бошад ва ҳаркӣ чунин мекунад ё чунин намекунад, кофир аст. Пайравони сеҳрзада омодаи ҳар як фармоиши чунин пешвоёни ғайрирасмӣ мешаванд. Маҳз чунин афсунгаштагонро ба ҷиҳод дар Сурияву Ироқ, ба ҳар гуна юришу шӯриш даъват кардан аз ҳама осонтар аст. Маҳз теъдоди муайяни чунин ҷавонони сеҳргаштаи тоҷик дар хоки Ироқу Шом бо шиками даридаву синаи таркида ба хоки абадӣ рафтаанд ва мутаассифона, рӯихати чунин қурбониён идома дорад.   

Имрӯз мебояд ҳама дарҳову мӯриҳоро ба рӯйи ин меҳмонони нохондаву аҷнабӣ, чун экстремизму терроризм баст, зеро фардо комилан дер хоҳад шуд.

 

Зоирзода Комилҷон,

сардори Раёсати назорати қонунӣ

будани санадҳои судӣ оид ба парвандаҳои

гражданӣ, иқтисодӣ, оилавӣ ва маъмурии

Прокуратураи генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон

 

Фаррух Рауфов,

муовини сардори ҳамин Раёсат